از دیرباز آموزش ساز در ایران به‌صورت شفاهی بوده است و استادان با روش‌های شخصی خود ساز و موسیقی ایرانی را به هنرجویان آموزش می‌دادند. در اواخر دوران قاجار و با رواج خط نت در میان جامعۀ موسیقی ایران، تغییراتی در شیوۀ انتقال مفاهیم موسیقی و آموزش ساز به‌وجود آمد که نوشتن متد آموزشی برای سازهای ایرانی یکی از مهم‌ترین این تحولات به‌شمار می‌رود. نخستین متد آموزشیِ آموزش سازهای ایرانی توسط علینقی وزیری برای تار و به‌طور ضمنی برای سه‌تار نوشته شد. پس از آن کتاب دستور مقدماتی تار و سه‌تار یکی از نخستین کتاب‌هایی است که در زمینۀ آموزش موسیقی ایران از اوایل تأسیس هنرستان موسیقی مورد استفاده قرار گرفته و سال‌های متمادی به‌عنوان تنها منبع آموزشی برای سازهای تار و سه‌تار شناخته می‌شود. از آن تاریخ تاکنون متدهای نوشته‌شده برای تار و سه‌تار به‌صورت مشترک در نظر گرفته شده و تعداد انگشت‌شماری از کتاب‌ها به‌صورت تخصصی برای سه‌تار نوشته شده‌اند.
دلیل بررسی متدهای آموزشی موجود و متداول برای تدریس سه‌تار در این نوشتار، نه برای سنجش میزان موفقیت یا عدم موفقیت آن‌ها در تربیت هنرجو، بلکه پیدا کردن نقاط ضعف و قوت آن‌ها و قیاس با یکدیگر در آموزش و انتقال مفاهیم نوشتاری موسیقی است؛ این مفاهیم عبارت‌اند از: ۱. ریتم؛ ۲. فواصل (اینتروال)؛ ۳. تمپو؛ ۴. دینامیک؛ و ۵. آگوگیک (لطفی، ۱۳۹۸: ۵۶).
در واقع متد آموزشی مکتوب برای نیل به این هدف نگاشته و تدریس می‌شود که هنرجوی نوازندگی را قدم‌به‌قدم در دستیابی به موارد ذکرشده همراهی کند و به‌این‌ترتیب موجب رشد تدریجی وی در تکنیک اجرایی ساز شود.
نگارنده با توجه به اینکه سه‌تار را به‌عنوان ساز تخصصی در دورۀ کارشناسی ارشد برگزیده و همواره دغدغۀ آموزش صحیح آن را داشته و دارم، برآن شدم تا با بررسی دقیق متدهای آموزشی نوشته‌شده برای سه‌تار ازاین‌منظر، قدم اول در جهت دستیابی به متدی جامع و دقیق را بردارم.
در قسمت اول این نوشتار به کتاب‌های: دستور جدید تار و سه‌تار نوشتۀ علینقی وزیری، دستور مقدماتی تار و سه‌تار (کتاب اول) نوشتۀ روح‌اللّه خالقی؛ و در قسمت بعد به آموزش سه‌تار نوشتۀ جلال ذوالفنون، دستور سه‌تار (دورۀ ابتدایی) نوشتۀ حسین علیزاده و بیایید تار و سه‌تار بنوازیم (دفتر اول) نوشتۀ کیوان ساکت خواهیم پرداخت.
مقدمه کتاب دستور مقدماتی تار و سه‌تار
کتاب حاضر تحت عنوان دستور مقدماتی تار و سه‌تار کتاب اول و دوم هنرستان پس از تاسیس هنرستان موسیقی ملی و نیاز هنرجویان به قواعد و اسلوب‌های ساده و آسان و صحیح، که هم از جنبه‌ی فنی، کامل و مفید و هم از لحاظ استفاده‌ی هنرجویان، که معمولا در کلاس اول هنرستان بین سنین ۱۱-۱۴ هستند، سهل و جذاب و دلپذیر و تشویق آمیز باشد، گردآوردی و تنظیم شده است.کتاب دستور مقدماتی تار و سه‌تار کتاب اول و دوم هنرستان، به وسیله‌ی آقایان موسی معروفی و نصرالله زرین پنجه هنرآموزان کلاس تار تهیه شده و روح الله خالقی نیز با کمال دقت آن را تنظیم کرده است که از لحاظ تربیتی و هنری کاملا مفید و قابل استفاده‌ی خردسالان باشد.
ضمنا تذکر این نکته نیز کمال ضرورت را دارد که در کتاب دستور مقدماتی تار و سه‌تار روش کلی و اصلی را که هنرمند محترم آقای علینقی وزیری، استاد بی‌نظیر تار، ایجاد و ابتکار کرده‌اند، کاملا در نظر گرفته شده است و آن را با سبکی ساده و روشی آسان که قابل درک و فهم نوآموزان موسیقی باشد ترتیب داده‌اند که کاملا درخور استفاده باشد و همچنین آهنگ‌های مختلف، آن‌ها را سرگرم کند.
معرفی کتاب دستور مقدماتی تار و سه تار اثر روح الله خالقی
این کتاب را استادان موسیقی ایران موسی معروفی و نصرالله زرین‌پنجه زیر نظر روح‌الله خالقی با سبکی ساده و روشی آسان تالیف کرده‌اند و بنابر نوشته‌ی خالقی در مقدمه‌ی کتاب، به عنوان دستور مقدماتی برای درک و فهم نوآموزان کاملا مفید و قابل استفاده است.کتاب اول و دوم هنرستان اثر روح الله خالقی با همکاری موسی معروفی، نصرالهه زرین پنجه در ۱۰۴ صفحه توسط نشر ماهور منتشر شده است.
درباره نویسنده
روح‌الله خالقی (زادهٔ ۱۲۸۵ – درگذشتهٔ ۲۱ آبان ۱۳۴۴ ه.خ) موسیقی‌دان، آهنگساز، نوازندهٔ ویولن (تاریخچه ویولن) و آموزگار موسیقی اهل ایران بود. خالقی از شاگردان علینقی وزیری بود و در دورانی که توجه به موسیقی سنتی ایران کاهش یافته بود، با آثار و فعالیت‌های خود در حفظ و احیای جایگاه این موسیقی نقش قابل توجهی ایفا کرد.
