بازار؛ گروه بین الملل: موسسه مطالعات خاورمیانه اخیرا مقاله ای با عنوان «توجه ژاپن بر هیدروژن آبی و سبز منطقه خلیج فارس» با قلم «جان کالابرس» منتشر نموده است. ترجمه متن مقاله در ادامه می آید.
اقتصاد ژاپن که به شدت از همه‌گیری کووید-۱۹ آسیب دیده بود، از رکود خارج شد و در نیمه اول سال ۲۰۲۳ سریع‌تر از حد انتظار رشد کرد که عمدتاً به لطف مصرف داخلی قوی بود. اما اخیراً تقاضای خارج از کشور کاهش یافته و چشم انداز اقتصاد متکی به صادرات کشور را مختل کرده است. در همین حال افزایش جهانی قیمت انرژی که با جنگ اوکراین آغاز شد، ضربه‌ای جدی به ژاپن وارد کرده است و فوریت‌های جدیدی را در مورد تامین منابع انرژی پایدار ایجاد کرده و همزمان تلاش می‌کند تا چرخه‌ای بین رشد اقتصادی و حفاظت از محیط زیست ایجاد کند.
ژاپن متعهد شده است تا سال ۲۰۵۰ استفاده از مواد سوختی کربن زا را به صفر برساند. برای دستیابی به این هدف بلندپروازانه، وزارت اقتصاد، تجارت و صنعت آن (METI) استراتژی رشد سبز جدید طراحی کرده است که شامل حمایت از نوآوری های کاهش کربن در زمینه های صنعتی کلیدی است. با توجه به وابستگی شدید این کشور به سوخت‌های فسیلی انتظار می‌رود که هیدروژن نقش کلیدی در انتقال انرژی پاک ژاپن داشته باشد.
استراتژی فوق که هدف آن افزایش قابل توجه بازار هیدروژن کشور است، بر تامین هیدروژن آبی و سبز از تولیدکنندگان پایدار و ارزان قیمت در سراسر جهان تکیه دارد و آن را با استفاده از هیدروکربن‌ها، آمونیاک یا متان به ژاپن منتقل می‌کند. این امر مستلزم تقویت روابط با کشورهای بالقوه صادرکننده هیدروژن است.
ژاپن به عنوان پیشگام در دیپلماسی هیدروژن، به دنبال ایجاد الگوی جدیدی از وابستگی متقابل انرژی با شرکای دیرینه خود، کشورهای عربی خلیج فارس است – کشورهایی که مبادی تولید و صادرکنندگان هیدروژن سبز و آمونیاک را دارند و رهبران آنها به توسعه هیدروژن پاک به عنوان روشی جذاب برای تنوع بخشیدن به اقتصاد آنها توجه کرده اند.
چالش های امنیت انرژی ژاپن و تحول سبز
ژاپن به عنوان یک کشور جزیره‌ای با منابع طبیعی کم و بدون خطوط لوله بین‌المللی یا اتصالات برق، با چالش‌های اساسی امنیت انرژی مواجه است. پتانسیل این کشور برای گسترش قابلیت های انرژی های تجدیدپذیر محدود است. سوخت های فسیلی – نفت (۳۷ درصد)، زغال سنگ (۲۷ درصد) و گاز (۲۰ درصد) – سهم بزرگی از کل مصرف انرژی ژاپن را تشکیل می دهند.
جنگ اوکراین نگرانی ژاپن را در مورد امنیت انرژی عمیق‌تر کرده و برنامه‌های توکیو برای قرار دادن روسیه به عنوان یک تامین‌کننده انرژی استراتژیک برای کاهش وابستگی شدید خود به خاورمیانه را متوقف کرده است
ژاپن که تولید داخلی قابل توجهی ندارد، به شدت به نفت خام و گاز مایع وارداتی وابسته است که بیشتر آن از خاورمیانه تامین می شود. این منطقه بیش از ۹۴ درصد از واردات نفت ژاپن را در سال ۲۰۲۲ به خود اختصاص داده است که بیشتر آن توسط عربستان سعودی و امارات متحده عربی تامین شده است و ۱۰ درصد گاز وارداتی این کشور عمدتاً از قطر است.
جنگ اوکراین نگرانی ژاپن را در مورد امنیت انرژی عمیق‌تر کرده و برنامه‌های توکیو برای قرار دادن روسیه به عنوان یک تامین‌کننده انرژی استراتژیک برای کاهش وابستگی شدید خود به خاورمیانه را متوقف کرده است.
بدون اشاره به نگرانی‌ها در مورد تعامل فزاینده چین با منطقه، توکیو تلاش‌ها برای قرار دادن خود به عنوان شریک ارزشمند و قابل اعتماد کشورهای عربی خلیج فارس را دوچندان می‌کند و با آنها «اتحادهای سبز» برقرار می‌کند که قدرت رقابت ژاپن را در سطح بالایی قرار دهد
با توجه به این شرایط بدون اشاره به نگرانی‌ها در مورد تعامل فزاینده چین با منطقه، توکیو تلاش‌ها برای قرار دادن خود به عنوان شریک ارزشمند و قابل اعتماد کشورهای عربی خلیج فارس را دوچندان می‌کند و با آنها «اتحادهای سبز» برقرار می‌کند که قدرت رقابت ژاپن را در سطح بالایی قرار دهد.
رهبران ژاپنی مسیر کربن زدایی را هم به عنوان چالش و هم فرصتی برای رشد به تصویر کشیده اند. اما دستیابی به هدف بی طرفی کربن تا سال ۲۰۵۰، توکیو را ملزم به تسریع استقرار فناوری های کم کربن می کند. در فوریه گذشته، در بحبوحه افزایش خطرات انرژی پس از تهاجم روسیه به اوکراین، دولت نخست وزیر فومیو کیشیدا سیاست اساسی تحول سبز را صادر کرد.
سیاست فوق به شدت بر هیدروژن آبی، سوخت آمونیاک مشترک، جذب و ذخیره‌سازی کربن (CCS) و گاز طبیعی برای ایجاد پل انتقال کشور به انرژی‌های تجدیدپذیر متکی است. در دسامبر ۲۰۲۲، وزارت اقتصاد، تجارت و صنعت این کشور طرح ترتیبات موقت برای ایجاد سیستم زنجیره تامین تا حدود سال ۲۰۳۰ با هدف گسترش استفاده از هیدروژن و آمونیاک در کشور تدوین کرد.
ژاپن روی هیدروژن شرط بندی بزرگی کرده است. در ماه ژوئن دولت ژاپن تجدید نظر در استراتژی پایه هیدروژن خود را با تمرکز بر افزایش استفاده از هیدروژن به عنوان سوخت اتخاذ کرد و برنامه هایی را برای سرمایه گذاری بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار در تامین هیدروژن طی ۱۵ سال آینده ارائه کرد. توکیو برای دستیابی به هدف خود در افزایش استفاده از هیدروژن، به دنبال ایجاد زنجیره های تامین بین المللی برای واردات انرژی کربن زدایی شده از طریق دریا است. دولت ژاپن همچنین قصد دارد قوانین جدیدی را برای حمایت مالی از صنایعی که در تولید و استقرار زنجیره تامین هیدروژن و آمونیاک و همچنین توسعه زیرساخت های مربوطه دخیل هستند، وضع کند.
استراتژی پایه پنج حوزه خاص را شناسایی می کند که شرکت های ژاپنی از نظر فناوری پیشرفته نسبت به رقبای جهانی خود برتری دارند: تولید هیدروژن و زنجیره تامین هیدروژن؛ تولید برق بدون کربن؛ سلول های سوختی؛ استفاده از هیدروژن از جمله آهن/فولاد، محصولات شیمیایی و کشتی های با سوخت هیدروژن و ترکیبات هیدروژنی از جمله سوخت آمونیاک و محصولات بازیافت کربن.
در حالی که زنجیره تامین هیدروژن سبز در حال توسعه است، هیدروژن آبی کلید انتقال انرژی ژاپن خواهد بود. تعیین آمونیاک به عنوان منبع انرژی کم کربن در کنار گاز در استراتژی جدید، انتقاد شدید طرفداران محیط زیست و برخی مقامات ژاپنی را به دنبال داشته است. پرایس اویل اینترنشنال سیاست ژاپن را به عنوان تمرینی برای منافع شرکت های ژاپنی به تصویر کشید. با این حال توکیو ناامید نیست و همکاری ژاپن با کشورهای خلیج فارس در زمینه هیدروژن در حال ساخت است.
کشورهای عربی خلیج فارس که در میان کم‌هزینه‌ترین تولیدکنندگان نفت، گاز طبیعی و انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان قرار دارند، موقعیت خوبی برای تولید هیدروژن آبی و سبز رقابتی دارند
کشورهای عربی خلیج فارس و اقتصاد هیدروژنی
مطالعه ای اخیرا نشان می دهد که بازار هیدروژن منجر به یکی از بزرگترین اختلالات در بخش انرژی خواهد شد. کشورهای عربی خلیج فارس که در میان کم‌هزینه‌ترین تولیدکنندگان نفت، گاز طبیعی و انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان قرار دارند، موقعیت خوبی برای تولید هیدروژن آبی و سبز رقابتی دارند. آنها همچنین امکانات بندری و سایر زیرساخت های مورد نیاز برای صادرات هیدروژن را دارند. بر اساس ارزیابی جهانی آژانس بین‌المللی انرژی از پروژه‌های اعلام‌شده هیدروژن تا پایان سال ۲۰۲۲، علاوه بر عربستان سعودی و امارات، عمان یکی از نامزدهای اصلی تولید و صادرات هیدروژن است و می‌تواند به بزرگترین صادرکننده سوخت در خاورمیانه در این دهه تبدیل شود.
کشورهای عرب خلیج فارس به این ایده که ممکن است بتوانند خود را به عنوان تامین کنندگان کلیدی در صنعت نوپای هیدروژن تثبیت کنند، توجه کرده اند. به عنوان مثال در اکتبر ۲۰۲۱، وزیر انرژی عربستان سعودی «عبدالعزیز بن سلمان آل سعود» هدف خود را برای تبدیل شدن به بزرگترین تولیدکننده هیدروژن در جهان اعلام کرد و ضمن ایجاد زیرساخت ها و دانش موجود، به طور همزمان کربن زدایی صادرات را پیش برد. در ماه ژوئیه، کابینه امارات متحده عربی استراتژی ملی هیدروژن را تصویب کرد که هدف آن تسریع رشد اقتصاد هیدروژنی و ایجاد امارات به عنوان تولید کننده پیشرو هیدروژن کم کربن تا سال ۲۰۳۱ است. در اواخر سال گذشته، عمان استراتژی هیدروژن سبز را صادر کرد.
ابتکار سبز عربستان سعودی توسعه قابل توجهی از هیدروژن سبز و تولید آمونیاک سبز را با محوریت NEOM پیش بینی می کند. اگر این پروژه به طور کامل اجرا شود، بزرگترین تاسیسات هیدروژن سبز در جهان راه اندازی می شود
اولین پروژه های هیدروژنی در مقیاس بزرگ در منطقه در مراحل برنامه ریزی یا اجرای پیشرفته هستند. قطر پروژه ای را برای ساخت بزرگترین مرکز تولید آمونیاک آبی جهان راه اندازی کرده است. ابتکار سبز عربستان سعودی توسعه قابل توجهی از هیدروژن سبز و تولید آمونیاک سبز را با محوریت NEOM پیش بینی می کند. اگر این پروژه به طور کامل اجرا شود، بزرگترین تاسیسات هیدروژن سبز در جهان راه اندازی می شود.
امارات همچنین در حال توسعه هیدروژن سبز در داخل مرزهای خود و خارج از کشور عمدتاً از طریق مصدر است. در ژانویه شرکت ملی نفت ابوظبی (ADNOC) با ADQ امارات متحده عربی و سرمایه گذاری Mubadala به منظور بررسی پذیرش و استفاده از هیدروژن در تاسیسات، حمل و نقل و صنایع اتحاد ایجاد کرد. عمان اخیراً شش قرارداد با توسعه دهندگان بین المللی برای ساخت پروژه های H۲ یکپارچه امضا کرده است.
کشورهای عربی خلیج فارس در حال حاضر موفق به تولید هیدروژن از نظر اقتصادی شده اند. طبق گزارشی که توسط Bain & Company در ماه ژوئن منتشر شد، هزینه تولید هیدروژن سبز در منطقه می تواند تا سال ۲۰۳۵ به ۱ دلار در هر کیلوگرم کاهش یابد. در همین حال کشورهای خلیج فارس می توانند هیدروژن آبی را به عنوان یک نوع انتقالی با هزینه کم تولید کنند. آنها به دنبال برنامه‌های بلندپروازانه برای پاسخگویی به تقاضای رو به رشد در اروپا و آسیا-اقیانوسیه از جمله ژاپن هستند. اما کشورهای حوزه خلیج فارس برای به ثمر رساندن استراتژی های هیدروژن خود به کمک خارجی نیاز دارند – یعنی توسعه زیرساخت های لازم برای بهبود اقتصاد زنجیره تامین برای عرضه H۲ به بازارهای صادراتی هیدروژن سبز.
ژاپن و خلیج فارس؛ به سوی الگوی جدیدی از وابستگی متقابل انرژی
تحلیلی که سال گذشته توسط آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر منتشر شد بیان کرد که رشد سریع اقتصاد هیدروژن می‌تواند الگوهای جدیدی از وابستگی متقابل ایجاد کند. ژاپن و کشورهای عربی خلیج فارس برای توسعه این الگوهای جدید به خوبی هماهنگ هستند و شواهد فزاینده ای مبنی بر علاقه متقابل در انجام این کار وجود دارد.
بر اساس نقشه راه استراتژیک وزارت اقتصاد، تجارت و صنعت ژاپن برای هیدروژن و سلول های سوختی که در مارس ۲۰۱۹ منتشر شد، تلاش های دولت ژاپن برای ایجاد زنجیره تامین هیدروژن جهانی شامل تقویت روابط در سطح دولت با کشورهای دارای منابع غنی تجدیدپذیر مانند تولیدکنندگان نفت و گاز خاورمیانه است.
در سپتامبر ۲۰۲۰ مؤسسه اقتصاد انرژی ژاپن و آرامکو عربستان با مشارکت سابیک، میتسویی و شرکت نفت ژاپن، برای تولید و ارسال اولین محموله آمونیاک آبی از این پادشاهی به ژاپن در راستای کربن خالص صفر همکاری کردند.
این تلاش پیشگامانه زنجیره ارزش کامل را شامل می‌شود از جمله تبدیل هیدروکربن‌ها به هیدروژن و سپس به آمونیاک و همچنین جذب کربن مرتبط. شش ماه بعد بزرگترین پالایشگاه ژاپن، ENEOS Corporation، یادداشت تفاهم (MoU) با آرامکو امضا کرد تا توسعه زنجیره تامین هیدروژن و آمونیاک بدون کربن را بررسی کند. در ماه جولای، شرکت JERA بزرگترین شرکت تولید برق ژاپن، تفاهم نامه ای را با صندوق سرمایه گذاری عمومی عربستان سعودی (PIF) برای توسعه پروژه های هیدروژن سبز و مشتقات به طور مشترک امضا کرد و شرکت Marubeni ژاپن با PIF برای انجام یک مطالعه امکان سنجی برای تولید هیدروژن پاک برای بازارهای داخلی و بین المللی به توافق رسیدند. اولین محموله آمونیاک کم کربن تولید شده توسط سابیک با مواد اولیه از آرامکو و خریداری شده توسط شرکت نفت فوجی در آوریل گذشته وارد ژاپن شد.
ژاپن و امارات نیز تلاش‌های مشترکی را برای تقویت همکاری‌های صنعتی و ایجاد فرصت‌های جدید در هیدروژن و انرژی‌های تجدیدپذیر دنبال می‌کنند. شرکت‌های ژاپنی همچنین در بخش H۲ در عمان مشارکت دارند که مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی هدف خود را برای تبدیل شدن به یک رهبر خاورمیانه در زمینه هیدروژن دارد.
دولت کنونی ژاپن کاملا متعهد به توسعه گزینه‌های نوظهور انرژی و استفاده از مزیت رقابتی کشور در فناوری‌های انرژی پاک برای تقویت روابط با تامین‌کنندگان انرژی حیاتی خود در خلیج فارس است. سفر «کیشیدا» نخست وزیر ژلپن به منطقه در ماه ژوئیه با هدف تامین منابع پایدار نفت و گاز و همچنین تقویت همکاری ژاپن و خلیج فارس در زمینه هیدروژن و سایر انرژی های تجدیدپذیر انجام شد. زمانی که در جده و ابوظبی بود، وی قراردادهای زیادی را برای توسعه هیدروژن پاک، آمونیاک و سوخت‌های کربن بازیافتی امضا کرد.
علاوه بر این، ژاپن و عربستان سعودی ابتکار مانار یک تلاش مشترک جدید را اعلام کردند که شامل طیف وسیعی از پروژه‌هایی است که انتقال به انرژی پاک را با تمرکز بر حوزه‌هایی مانند فناوری‌های هیدروژن و آمونیاک انجام می‌دهد.
این دو کشور ابتکار فانوس دریایی برای همکاری انرژی پاک را با هدف حمایت از تلاش های مستمر پادشاهی برای تبدیل شدن به قطب انرژی پاک راه اندازی کرد. «کیشیدا» قبل از ورود به امارات در نامه ای سرگشاده گفت که قصد دارد فناوری های پیشرفته کربن زدایی ژاپن را به عنوان بخشی از ابتکار انرژی سبز برای خاورمیانه ارائه دهد که بر اساس آن توکیو و ابوظبی در زمینه «تولید و استفاده هیدروژن و آمونیاک و همچنین بازیافت کربن» همکاری کنند.
رهبران ژاپن و کشورهای عرب خلیج فارس به طور یکسان بر نیاز به اتخاذ رویکردهای واقع بینانه برای بی طرفی کربن تاکید کرده اند. آنها این دیدگاه را دارند که هیدروژن به عنوان یک محرک رشد اقتصادی و به عنوان یک راه حل موثر آب و هوا دارای پتانسیل بالایی است و در حال برداشتن گام هایی برای تقویت همکاری در زمینه کربن زدایی از جمله متحد کردن نیروها برای تسریع توسعه هیدروژن سبز هستند. بنابراین آنها زمینه را برای الگوی جدیدی از وابستگی متقابل انرژی فراهم می کنند.
