از سوی دیگر، پس از تصویب قانون حمایت از خانواده و جمعیت جوانان، می توان گفت با اعلام برخی شاخص های جمعیتی مانند افزایش نرخ باروری در سال گذشته، امیدواری ایجاد شد. اما با این حال، چشم انداز کلان جمعیتی کشور نشان از سالخوردگی دارد و باید چنین باشد. ما در اجرای راه حل های موجود متوقف نشده ایم. به همین منظور و برای بررسی بیشتر وضعیت جمعیتی کشور به سراغ صالح قاسمی، دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت کشور رفتیم تا از جزئیات بیشتر این موضوع مطلع شویم.
با توجه به اینکه نزدیک به دو سال از تصویب قانون حمایت از خانواده و جوانان می گذرد، آیا شاهد بهبود آمار و شاخص های جمعیتی در کشور هستیم؟
دو سال از تصویب قانون حمایت از خانواده و جوانان می گذرد اما به نظر من این زمان برای ارزیابی و قضاوت دقیق درباره موفقیت یا عدم موفقیت این قانون کافی نیست. باید کمی صبر کرد اما در این دو سال اتفاقات امیدوارکننده ای رخ داد و اگر ادامه پیدا نکند این روند را از دست خواهیم داد. این واقعیت ها نشان می دهد که در روند کاهش زاد و ولد، تعداد آنها کاهش پیدا کرده است، نه اینکه افزایش یافته باشد، اما زمانی که از 170 هزار در سال به 60 هزار می رسیدیم، اکنون به رقم 20 و چند هزار رسیده ایم. ، و میزان و شیب تعداد موالید کاهش یافته است. همچنین در سال 1401 نسبت به سال 1400 تولد سومین و چهارمین فرزند نسبت به سال های قبل افزایش یافته است. به نظر من این موارد خوب است تا بتوانیم امیدوار باشیم که این قانون کارایی لازم را پیدا کند.
وضعیت جمعیتی کشور را در این مقطع چگونه ارزیابی می کنید؟ اگر بخواهید تصویری از این وضعیت ارائه دهید، الان چطور است؟
اکنون همه شاخص های جمعیتی در سطح رکوردی قرار دارند و روند منفی و کاهشی است. در واقع نرخ رشد جمعیت 0.6 درصد است و در سال 1415 به صفر می رسد و پس از آن منفی می شود. همچنین نرخ باروری ما به 1.6 فرزند به ازای هر زن، کمتر از دو فرزند و زیر حد جایگزینی رسیده است که در تاریخ جمعیتی کشور و در بین تمام کشورهای اسلامی یک رکورد است. در این میان، روند نزولی تعداد موالید و افزایش قوی و قابل توجه سالمندی جمعیت در ایران قابل توجه است. در حال حاضر 12.2 درصد از جمعیت کشور را افراد بالای 60 سال و سالمند تشکیل می دهند اما در دو دهه آینده این رقم به 30 درصد می رسد یعنی یک سوم جامعه ایران پیر می شوند. کارشناسان سال هاست به مردم هشدار می دهند که اگر جدی گرفته نشود، به یک بحران همه جانبه اقتصادی – اجتماعی تبدیل خواهد شد.
به نظر شما چقدر تا بسته شدن پنجره جمعیتی کشور فرصت داریم؟ اگر این پنجره بسته شود، آیا در سیاهچاله جمعیتی قرار می گیریم که هیچ راهی برای بازیابی وجود ندارد؟
پنجره فرصت جمعیتی از دو منظر اقتصادی و تولید مثلی تعریف می شود. از نظر اقتصادی مبنای آن سن کار و فعالیت یعنی از 15 تا 64 سال است و پنجره جمعیتی ما تا حدود سال 1420 باز می شود. اما از نظر باروری به جای جمعیت 15 ساله در 64 سالگی سال را که سن کار و فعالیت است، سن متعارف باروری یعنی 23 تا 38 سال را تعیین کنیم. اگر این فاصله به این اعداد تبدیل شود، تبدیل به پنجره بارور می شود. با این توصیف حداکثر پنج تا شش سال سن طلایی خواهیم داشت، البته به این معنا نیست که بعد از این سال ها کاری نمی توان کرد، اما این یک فرصت طلایی است که در آن می توان شاخص ها و الگو را اصلاح کرد. از بچه دار شدن
به نظر می رسد طبق نظرات مختلف، قانون جمعیت جوانان در ارتقای شاخص های جمعیتی چندان موفق نبوده است. به عنوان یک کارشناس این حوزه، سهم شاخص های اقتصادی و فرهنگی را در ایجاد انگیزه در جمعیت چگونه می بینید؟ چه عاملی باعث عدم تمایل خانواده ها به بچه دار شدن شده است؟ اقتصادی یا فرهنگی؟
مبحث جمعیت متغیرهای متعددی دارد و این تفکر که موضوع صرفاً به اقتصاد یا فرهنگ مربوط می شود، ساده اندیشی است. 47 عامل بر جمعیت تأثیر می گذارد. مهمترین آنها گروهی از متغیرها در حوزه فرهنگ و اقتصاد هستند. آنچه از چشم مردم به ما القا می کنند به مسائل اقتصادی مربوط می شود. اگرچه می گوییم قطعاً موضوع اقتصادی است، اما فقط به این موضوع مربوط نمی شود، بلکه از آنجایی که شاخص های فرهنگی ملموس نیستند، جامعه آنها را احساس نمی کند. ما می گوییم مجموعه ای از شاخص های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، خانوادگی، سیاسی و بسیاری دیگر در این موضوع تاثیرگذار است. همچنین باید سیاست جامعی برای خروج از این بحران داشته باشیم.
نقش دولت های مختلف را در اصلاح و ترمیم چهره جمعیتی کشور چگونه می بینید؟
نقش دولت ها محدود به اجرای قوانین و سیاست ها است، اما نقش گروه های واسطه و سازمان های مردم نهاد را در این امر بسیار موثر می دانم، زیرا مردم زاویه و نگرش خاصی نسبت به این گروه ها ندارند. برای عدم حاکمیت آنها و این گروه ها می توانند نگرش خود را اصلاح کنند و گره ها را باز کنند، ذهنیت خانواده ها بسیار مفید است، اما دولت باید از نظر اقتصادی و حقوقی وارد شود و این گروه ها به خواسته های قانونی خود عمل کنند. دولت.
پس راه حل اصلی چیست؟
ما باید در این زمینه گفتمان اجتماعی داشته باشیم که در آن جوانب مثبت و منفی مطرح شود. موضوع جمعیت باید به طور مکرر در رسانه های مختلف ذکر شود. باید کرسی های آزاد اندیشی و نظریه پردازی ایجاد شود تا مخالفان و موافقان حرف جدی بزنند. اگر بتوانیم موضوع را از این طریق بررسی کنیم، قطعا حوزه اصلاح نگرش شکل می گیرد.
