ایران و اروپا در ماراتن جدید مذاکرات/ به قطار این مذاکره سنگ نزنید

زینب اسماعیلی سویری: معاونان وزرای خارجه انگلیس، آلمان و فرانسه فردا (جمعه 9 تا 29 آبان) با همتایان ایرانی خود دیدار خواهند کرد، مذاکراتی که دو سال است در کما به سر می برد. دو سال از آخرین دور مذاکرات علی باقری معاون سیاسی سابق وزارت امور خارجه با سه کشور اروپایی می گذرد.

این نشست در شهر ژنو برگزار می شود و به گفته سخنگوی وزارت امور خارجه، دستور کار مسائل دوجانبه، منطقه ای و بین المللی است.

اسماعیل بقایی افزود: «مذاکرات آتی با سه کشور اروپایی ادامه مذاکراتی است که با آنها در حاشیه اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک انجام شد. در این دور از مذاکرات که از نیویورک برنامه ریزی شده است. موضوعات مختلفی از جمله مسائل منطقه ای و بین المللی از جمله مسئله فلسطین و لبنان و همچنین موضوع هسته ای مورد بحث و تبادل نظر قرار خواهد گرفت.

دستور کار، بزرگ و گسترده

دستور کار مذاکرات دوجانبه، منطقه ای، بین المللی و هسته ای نشان می دهد که تاریخ مذاکرات جدید پیچیده تر و طولانی تر از گذشته خواهد بود. البته تنوع موضوعات مذاکره می تواند امتیازات بیشتری را به توافق نهایی بدهد، اما به همان اندازه، رسیدن به توافق را دشوارتر می کند.

از سوی دیگر، طیف مخالفان مذاکرات هم از نظر طول و هم از نظر وسعت مخالفت‌هایشان افزایش می‌یابد، چرا که حتی با مذاکره با محتوای هسته‌ای مخالف هستند و حالا که قرار است موضوعات دیگری نیز در آن گنجانده شود، طیف مخالفان. افزایش خواهد یافت. در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی، واکنش مخالفان به موضوع «برجام ۲» که قرار بود مسائل منطقه ای را هم در بر بگیرد، آنقدر شدید بود که موضوع به سرعت به کما رفت. اما این بار قرار است این مذاکرات شامل انواع محورهای بین المللی، منطقه ای و دوجانبه باشد.

منطقه تنش باردار

شرایطی که این روزها در آن مذاکرات آغاز می شود به ویژه آتش زا است. اگرچه پذیرش آتش بس میان اسرائیل و حزب الله لبنان تنش در منطقه را کاهش می دهد، اما ضمانت اجرای آن و مسئله فلسطین همچنان پابرجاست.

همچنین تغییری در رویکرد جمهوری اسلامی ایران و رژیم اسرائیل نسبت به یکدیگر ایجاد نشده است. روی کار آمدن دونالد ترامپ در کاخ سفید ممکن است بار دیگر اوضاع متشنج ایران و اسرائیل را تشدید کند و مدیریت این وضعیت مستلزم باز نگه داشتن پنجره دیپلماسی است.

علاوه بر این، منطقه به مدیریت گروه های شبه نظامی فعال نیاز دارد. درست یا نادرست، جمهوری اسلامی ایران تاوان رفتار خود را خواهد داد. اگر نظام به دنبال مدیریت تنش ها در حوزه دیپلماسی است، باید از قدرت نفوذ خود برای کنترل آن استفاده کند.

ترویکای اروپایی و معادله پیچیده ایران

از سوی دیگر، سه کشور اروپایی حاضر در مذاکرات با ایران نه می توانند ادعا کنند که نماینده اتحادیه اروپا هستند، نه نمایندگان 1+5 و نه متقاعد کننده پنج عضو شورای امنیت.

آمریکا به دلیل خروج از برجام در مذاکرات حضور ندارد و شرط ایران برای حضور نماینده آن کشور این است که این کشور به توافق 2015 بازگردد و به تعهدات خود عمل کند که عملا غیرممکن به نظر می رسد.

حضور روسیه در مذاکرات در شرایط کنونی عملا به نفع ایران نیست چرا که موضع اروپایی ها در قبال روسیه به دلیل موضوع اوکراین اصلا مثبت نیست.

در این شرایط، روابط ایران و اروپا نیز متاثر از مسائل مختلفی است که از اعتراضات تابستان 1401 آغاز شد و با ماجرای فروش پهپادهای ایرانی به روسیه در جنگ با اوکراین گسترش یافت.

به عبارت ساده، اروپایی که امروز به مذاکره با ایران می نشیند، در موقعیتی سیاسی قرار می گیرد که هیچ تفاوتی با اوایل دهه 1970 و بعد از حادثه رستوران میکونوس ندارد.

در دوره ای که برجام حاصل شد، اروپایی ها تمایل زیادی برای حضور در بازارهای ایران پیدا کردند و در کنار روابط اقتصادی، قراردادهای همکاری مناسبی با ایران در زمینه های مختلف صنعتی و محیط زیستی منعقد شد که همه آنها به حالت تعلیق درآمد تصمیم ترامپ خروج از برجام حفظ شد.

بازگشت تخت روانچی به میز مذاکره

ریاست هیات ایرانی را مجید تخت روانچی بر عهده خواهد داشت. یکی از کارشناسان برتر در حوزه مسائل بین الملل که در حال حاضر سمت معاونت بین الملل وزارت امور خارجه را بر عهده دارد. مجید تخت روانچی در مذاکرات قبلی هسته ای به عنوان ذهن بی طرف محمدجواد ظریف در سمت سرپرستی تیم مذاکره کننده معرفی شد و در تجربه، درایت و مدیریت او تردیدی نیست. تخت روانچی با افزودن تجربه مذاکرات قبلی و نمایندگی ایران در سازمان ملل به میز مذاکره بازگشته است. البته ممکن است این دور مشکل فنی را هم مطرح کند که دیپلمات ها برای مذاکرات مطرح می کردند، یعنی تمرکز بر بحث از منظر بین المللی بدون توجه به بحث دوجانبه موضوعات.

با اعلام و معرفی اعضای تیم همراه تخت روانچی می توان نظر دقیق تری در این خصوص داد.

چرا مذاکرات متوقف شد؟

مذاکرات جدید پس از دو سال تعلیق از سر گرفته می شود و دولت رئیس جمهور هیچ گاه پاسخ روشنی به توقف مذاکرات نداد. همچنین در پایان دولت حسن روحانی، عباس عراقچی 6 دور مذاکره انجام داد و زمزمه هایی مبنی بر توافق به گوش می رسید، اما دولت سیزدهم در ابتدای کار ترکیب تیم مذاکره کننده را تغییر داد و علی باقری. سابقه مخالفت با برجام را بر عهده دارد. وی تصریح کرد که اگرچه قبلاً مخالف برجام بوده است، اما برای احیای آن هر کاری که ممکن است انجام خواهد داد. اما هیچ توضیحی در مورد دلیل توقف مذاکرات نداد و موضوع را مانند دورهای قبلی مذاکرات به تاریخ واگذار کرد. مهمترین نکته مذاکرات در آن زمان این بود که میزان ذخایر اورانیوم غنی شده به اندازه الان حساس نبود و در آن زمان دستیابی به توافق آسانتر از الان بود.

حسین امیرعبداللهیان در 24 مرداد 1401 اعلام کرد که «اکنون در نقطه‌ای هستیم که می‌توان آن را آغاز پایان توافق نامید، اما اینکه این آغاز پایان توافق تا چه زمانی می‌تواند ادامه داشته باشد به طرف مقابل و طرف دیگر.” . آمریکایی‌ها باید بین ما و سه کشور اروپایی چین و روسیه این کار را می‌کردند و قبلاً هم انجام شده است و اکنون یکی از موضوعات اصلی لغو تحریم‌ها است.» در همان زمان تصور می‌شد که دیپلمات‌ها این کار را انجام دهند به زودی برای امضای قرارداد جدید به وین بروید، اما شایعات حاکی از آن است که نکاتی به آخرین متنی که از وین به تهران رسیده اضافه شده است که دیگر مورد قبول طرفین قرار نگرفته و وضعیت به صفر رسیده است.

در 25 شهریور 1401 و با مرگ مهسا امینی و آغاز اعتراضات داخلی در ایران، معمای مذاکرات هسته ای و گستردگی آن، رابطه با اروپا به معمایی چند وجهی تبدیل شد.

گسترش دامنه اعتراضات ایران به مهاجران ایرانی مستقر در کشورهای اروپایی، دستور کار روابط با جمهوری اسلامی ایران را تغییر داد و مسائل سیاسی و حقوق بشری در اولویت قرار گرفت و درهای دیپلماسی بسته شد. دولت رئیسی نتوانست از فرصت سه ساله خود برای احیای برجام استفاده کند و عملکرد آن از سال 1401 دارای نوعی انفعال و رها شدن بود.

افزایش ظرفیت و توان هسته‌ای ایران در سال‌های اخیر گره بزرگی بر سر راه توافق است و باید دید اگر بار دیگر توافق فنی زیر چتر توافق سیاسی داشته باشیم، تیم هسته‌ای چگونه آن را باز خواهد کرد. ، یا اگر قرارداد فنی مسیر دیگری را طی کند.

ما به صبر و امید در عین حال نیاز داریم.

گاهی اوقات، مذاکره ای که از فردا شروع می شود مانند ثبت نام یک کودک در یک باشگاه ورزشی است. والدین پسر می توانند از او انتظار قهرمانی در مسابقات ملی و بین المللی در آن رشته را داشته باشند، اما این نیاز به صبر، زمان، هزینه و امید دارد. قطار این مذاکره را سنگ نزنیم تا کار حرفه ای خود را انجام دهد و به آن مهلت دهیم تا به ایستگاه آخر برسد.

۳۱۱۳۱۱