اطلاع رسانی کند پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصادی. اندیشکده استیمسون اخیرا مقاله ای با عنوان «چشم انداز مذاکرات هسته ای ایران» منتشر کرده است. ترجمه متن مقاله در زیر آمده است.
بازگشت دیپلمات‌های کهنه‌کار به کابینه دولت جدید ایران که بر سر توافق هسته‌ای 2015 مذاکره کردند، خوش‌بینی محتاطانه‌ای ایجاد کرده است که می‌توان از طریق گفتگوهای جدید به توافق هسته‌ای دست یافت. با این حال، برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بعید است که احیا شود و محتمل ترین پیکربندی، مذاکرات دوجانبه (بین ایالات متحده و ایران) به جای مذاکرات چندجانبه خواهد بود.
در 15 مرداد 1403 آیت الله علی خامنه ای رهبر ایران به رئیس جمهور جدید «مسعود مزیکیان» و کابینه اش اجازه داد تا در شرایط خاص با دشمن (ایالات متحده آمریکا) تعامل کنند. وی با اشاره به برنامه هسته ای هشدار داد که نباید در مذاکرات امید داشت و در عین حال با اشاره به برنامه هسته ای احتمال عقب نشینی تاکتیکی را گاهی ضروری دانست.
پیش از این، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جدید، معاون سابق وزیر امور خارجه و مذاکره کننده ارشد برجام در مصاحبه با یک خبرگزاری آلمان گفته بود که امکان احیای توافق اولیه (برجام 2015) وجود ندارد. وی تغییرات چشم‌انداز بین‌المللی به دلیل جنگ‌های اوکراین و غزه را برجسته کرد که دیدگاه‌های امنیتی اتحادیه اروپا، روسیه، چین و ایالات متحده آمریکا را تغییر داده است.
عراقچی همچنین خاطرنشان کرد: با توجه به بند غروب برجام، برخی بندها نیاز به تغییر دارند که این فرآیند چالش برانگیز است.
مدیان در طول مبارزات انتخاباتی خود و پس از انتخاب، به امید لغو تحریم های اقتصادی که ایالات متحده پس از دولت ترامپ دوباره اعمال کرد، قول داد که تعاملات خود را با غرب از سر بگیرد. مذاکرات برای بازگرداندن این توافق پس از جانشینی جو بایدن توسط دونالد ترامپ صورت گرفت، اما پس از انتخاب ابراهیم رئیسی در سال 2021 به شکست انجامید. شروع جنگ در اوکراین در فوریه 2022 این روند را پیچیده کرد، از جمله افزایش تنش بین ایالات متحده و آمریکا. چین. این نشان می‌دهد که چارچوب اولیه مذاکرات که ایران، پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل و آلمان در آن شرکت داشتند، دیگر در خدمت دستیابی به حل مسئله در یک زمان معقول نیست.
اظهارات اخیر رهبر ایران و عراقچی حاکی از تمایل مجدد به مذاکره مستقیم با آمریکا در یکی از کشورهای منطقه است. با این حال، برای شروع مذاکرات جدید باید تا انتخاب رئیس جمهور جدید در ایالات متحده آمریکا صبر کنیم. در حال حاضر حل و فصل جنگ غزه و جلوگیری از تشدید تنش های منطقه ای فوری ترین موضوع برای واشنگتن تلقی می شود. نگرانی‌های غرب در مورد سیاست‌های منطقه‌ای ایران، نیروهای نیابتی و قابلیت‌های موشکی و پهپادی ایران نیز ممکن است درگیری هسته‌ای را تحت الشعاع قرار دهد.
در عین حال، ایران در برنامه هسته‌ای خود چنان پیشرفت چشمگیری داشته است که به نظر می‌رسد اگر تصمیم به تولید سلاح هسته‌ای بگیرد، می‌تواند به سرعت این کار را انجام دهد. طبق گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA)، ایران در اواسط ماه اوت 164.7 کیلوگرم اورانیوم غنی شده تا 60 درصد داشت که برای ساخت چندین بمب با غنی سازی 90 درصد کافی بود. بعید است ایران به سطوح تعیین شده در برجام بازگردد: حداکثر 300 کیلوگرم اورانیوم غنی شده با خلوص کمتر از 5 درصد. یک چارچوب جدید مذاکرات تسلیحاتی، به جای غنی سازی اورانیوم، می تواند یک گفتگوی موفق تر را تسهیل کند.
موضوع کلیدی دیگر مذاکرات جدید، نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی است. ایران علاوه بر غنی سازی بسیار فراتر از محدودیت های تعیین شده در برجام، همکاری خود با آژانس بین المللی انرژی اتمی را در زمینه بازرسی و نظارت الکترونیکی نیز کاهش داده است. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، خواستار «شفافیت بیشتر ایران» و همچنین «اصلاحات و به‌روزرسانی‌های مهم» در روابط ایران با آژانس شده است. گروسی می گوید امیدوار است به زودی به ایران سفر کند تا در مورد این مسائل با رئیس جمهور جدید گفتگو کند.
در دوران عراقچی، وزارت خارجه ایران احتمالاً از انعطاف کافی برای مذاکره برخوردار خواهد بود، شاید حتی بیشتر از دولت حسن روحانی، یک عملگرا که اغلب با تندروهای ایرانی درگیر بود.
اینکه عراقچی اکنون در حال بحث در مورد اصلاح برجام و آغاز مذاکرات جدید است، احتمالاً نشان دهنده تایید مقامات عالی رتبه از جمله شورای عالی امنیت ملی است. همچنین این احتمال وجود دارد که مذاکرات جدید به موضوعاتی فراتر از محدوده برجام از جمله سیاست های منطقه ای و موشکی ایران بپردازد. نیاز فوری ایران به کاهش تحریم ها چشم انداز مذاکرات را تغییر می دهد.
عراقچی در توضیح رویکرد خود به عنوان وزیر امور خارجه، تمایل ایران به شرق و روابط نزدیکتر با روسیه و چین را در اولویت قرار داده است. با این حال، دو کشور از وضعیت تحریم ایران سود می برند و بعید است که مشتاق توافق جدیدی باشند که به انزوای ایران پایان دهد. اروپا نیز به دلیل جنگ اوکراین و ادعای ارسال موشک های ایران به روسیه، دشمنی بیشتری با ایران پیدا کرده است. بنابراین، مناسب ترین گزینه ممکن است مذاکره مستقیم با ایالات متحده آمریکا باشد.
انتخابات آمریکا و موضع اسرائیل چشم انداز چنین مذاکراتی را پیچیده می کند. منطقه خاورمیانه از 7 اکتبر که جنگ سایه ایران و اسرائیل فاش شد، در هرج و مرج است. اسرائیل در 31 ژوئیه در اقدامی تحریک آمیز، اسماعیل هنیه، رهبر سیاسی حماس را که در مراسم نصب پزشکان شرکت کرده بود، در تهران ترور کرد. اگر ایران به تهدیدات خود مبنی بر انتقام از اسرائیل برای این ترور عمل کند، اسرائیل احتمالاً پاسخ سختی خواهد داد.
چنین تشدید تنش می تواند شانس احیای توافق هسته ای را به خطر بیندازد و جناح های ضد توافق را در ایالات متحده، اتحادیه اروپا و خاورمیانه تقویت کند. در واقع، تمرکز مذاکرات احتمالاً بر توانایی‌های موشکی و پهپادی ایران و متحدان منطقه‌ای آن خواهد بود.
عامل دیگر نفوذ اسرائیل بر سیاست آمریکا در قبال ایران است. صرف نظر از اینکه چه کسی در ماه نوامبر به عنوان رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا انتخاب می شود، اسرائیل بر ارائه مواضع خود در مذاکرات ایالات متحده با تهران اصرار دارد. مخالفت اسرائیل با برجام در سال 2015 تقریباً این توافق را در آن زمان از بین برد و عامل اصلی عقب نشینی آمریکا در سال 2018 بود. با توجه به افزایش تنش بین اسرائیل و ایران و گروه های مورد حمایت ایران، تل آویو مستلزم به رسمیت شناختن منافع آنها است.
بسیاری از تحلیلگران سیاسی ایران معتقدند یکی از دلایلی که اسرائیل هنیه را در تهران کشت، تضعیف شانس دولت پزشکی برای بهبود روابط با غرب بود. احمد زیدآبادی، تحلیلگر سیاسی، هدف از این ترور را سوق دادن ایران به سمت یک مسیر رادیکال تر می داند. حملات جدید اسرائیل به حزب الله با انفجار وسایل ارتباطی نیز ممکن است مشکلاتی را در مذاکرات احتمالی ایران و ایالات متحده ایجاد کند.
در عین حال، درخواست‌های فزاینده در میان اسرائیلی‌ها برای پایان دادن به جنگ غزه می‌تواند نفوذ ایالات متحده آمریکا را بر دولت منفور بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، افزایش دهد.
افزایش شانس هریس برای پیروزی می تواند کاخ سفید را به احیای مذاکرات هسته ای و دیگر مذاکرات با ایران تشویق کند. اگر هریس پیروز شود، دولت بایدن سه ماه فرصت خواهد داشت تا روی چنین موضوعات دشواری کار کند، اما مطمئن باشد که رئیس جمهور آینده هیچ پیشرفتی را خنثی نخواهد کرد. قطر یا عمان محل احتمالی چنین مذاکراتی خواهند بود.
