عباس عبدی، تحلیلگر مسائل سیاسی و اجتماعی در یادداشتی برای روزنامه اعتماد نوشت: فعالان سیاسی به دنبال دستیابی به اهداف و اولویت های خود هستند و طبیعتاً برای بسیج نیروها و جلب حمایت دیگران، اظهاراتی را به صورت متعارف بیان می کنند. به عنوان تحلیل شناخته می شود، اما در اعمال تحلیل بر این رویکردها و گفتمان ها باید محتاط بود، زیرا فعالان نسبت به نتایج آنچه می گویند بی طرف نیستند، بلکه ذینفع نیز هستند. در حالی که تحلیلگر در چنین جایگاهی نیست یا نباید باشد.
فرض کنید یک آنالیزور فوتبال بر اساس تحلیل خود نتیجه یک مسابقه را پیش بینی می کند و تیم A را برنده می داند. مشخص است که شما در بازی نیستید و فقط باید تا پایان صبر کنید تا ببینید آیا پیش بینی و تحلیل شما درست بوده است یا خیر. اما مربیان و بازیکنان تیم ب حتی اگر ضعیف باشند هرگز تسلیم این پیش بینی نمی شوند، سعی می کنند نتیجه احتمالی را به نفع خود تغییر دهند و طبیعتاً برای پیروزی و در مواردی به این هدف دست می یابند. در حال حاضر بازیکنان و مربیان بخشی از بازی هستند و بی طرف و بی تاثیر به حساب نمی آیند و همیشه باید مسئولیت موفقیت خود را بر عهده بگیرند.
سیاست از همین قسم است. بازیگر تحلیل نمی کند، هرچند تحلیل مختصری می کند. او نقاط قوت و ضعف خود و حریف را می شناسد، اما سعی می کند از موقعیت ها برای رسیدن به اهدافش استفاده کند. مثل فوتبال، قوی ترین تیمی که همه می گویند برنده می شود، بازنده است. بنابراین، تیم ضعیف‌تر تسلیم تحلیل و پیش‌بینی مرسوم نخواهد شد.
با سقوط هلیکوپتر رئیسی و آغاز روند 50 روزه برگزاری انتخابات، اولین سوالی که روی میز تحلیلگران و فعالان قرار گرفت این است که آیا روال عمومی سیاست داخلی کشور مانند گذشته خواهد بود؟ از سال 2016 به بعد شروع شد؟ یعنی جریان یکسان سازی که اولین جرقه های آن در اعتراضات سال های 1396 و 1398 زده شد، سپس در انتخابات مجلس 1398 و سپس در ریاست جمهوری 1400 شاهد بودیم و در انتخابات 1402 ادامه یافت. این مسیر در ماه آینده تغییر می کند؟ اکثر افرادی که مقالات شما را به عنوان تحلیلگر می بینند یا می خوانند به این سوال پاسخ منفی می دهند. استدلال های او روشن و تا حد زیادی قانع کننده است.
اما آیا چنین تحلیلی برای بازیگران سیاسی معتبر است؟ آنچه می خواهم توضیح دهم این است که وظیفه بازیگر برای پذیرش و عمل به این تحلیل حتی معقول نیست. دو دلیل برای آن وجود دارد:
دلیل اول عدم قطعیت در تحلیل است. سیاست مثل پرتاب ماهواره به فضا نیست که باید با دقت کامل و با تمام جزئیات پیش بینی کرد و با زاویه خاصی از جو زمین خارج شد و اگر نشد مسیر پرتاب را مقصر دانست.
حتی در فوتبال هم همیشه نتایج باورنکردنی بر خلاف انتظار و پیش بینی اتفاق می افتد، حتی اگر درصد آنها زیاد نباشد، اما همین درصدهای ناچیز اهمیت تعیین کننده ای دارند. اساساً جذابیت فوتبال غیرقابل پیش بینی بودن آن است. سیاست هم همین است. سیاستمداران و فعالان باید یک هدف ممکن و مطلوب را تعیین و در دستور کار خود قرار دهند. درجات مختلفی از مطلوبیت و سطوح مختلف امکان وجود دارد.
تلاقی مطلوبیت و امکان را باید نقطه بهینه دانست و به آن عمل کرد. عدم قطعیت در سیاست ریشه های متعددی دارد که مهم ترین آن عدم دقت متغیرهاست. وجود عوامل انسانی و انگیزه های فردی، برآوردهای نادرست طرف مقابل، باعث می شود که نتایج بر اساس پیش بینی های تحلیلی رخ ندهد.
دلیل دوم مربوط به محاکمه علنی است. به عبارت دیگر، تا زمانی که طرف مقابل همه راه‌ها را برای مشارکت متعارف نبندد و داوری عمومی چنین اقدامی را تأیید نکند، فعال نمی‌تواند از عرصه سیاست خارج شود.
بازیکن باید توپ را به زمین مقابل پرتاب کند نه اینکه قبل از آن زمین را ترک کند. البته این رفتار به این معنا نیست که واقعیت ها و تحلیل های استوار و ثابت را نادیده بگیرند یا سطح مطلوبیت خود را کاهش دهند تا مرز بین مطلوب و نامطلوب مخدوش شود.
بنابراین باید بین تحلیل تحلیلگر و ادعای کنشگر تفاوت قائل شد. آنها محیط سیاسی را به دو صورت متفاوت و نه لزوما متضاد مشاهده می کنند. ماهیت این دو رویکرد کاملاً با یکدیگر متفاوت است. هیچ کدام جایگزین دیگری نمی شود. آنها به نوعی یکدیگر را تکمیل می کنند، اما با هم ترکیب نمی شوند. یکی از آنها در مورد بودن صحبت می کند. «هستی» که لزوماً درست نیست، از چیز دیگری صحبت می کند. «باید» که لزوماً قابل دستیابی نیست. آثار و پیامدهای درست یا غلط بودن کاملاً متفاوت است. با این حساب تا یک ماه بعد مطالب و نوشته های هر کدام را می خوانیم، اول ببینیم تحلیلگر هستند یا فعال. سپس صحت آن را قضاوت کنید.
