بازار، گروه بین‌الملل: ارزش صادرات ایران به ۵ کشور عضوِ اتحادیه اقتصادی اوراسیا در چهار ماه ابتدایی سال جاری، با ۲۴ درصد افزایش، در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، به بیش از ۵۱۴ میلیون دلار رسیده است.
بر این اساس، صادرات ایران به فدراسیون روسیه، قرقیزستان و قزاقستان، به ترتیب ۳۰۲، ۱۷ و ۵۶ میلیون دلار بوده است.
به تازگی نیز آندری اسلپنف وزیر تجارت اتحادیه اقتصادی اوراسیا اعلام کرده است که همکاری‌های این اتحادیه با جمهوری اسلامی ایران در حوزه‌های مختلف به شکل فعالی در حال گسترش است و در چهار سال اخیر، تجارت طرفین دو برابر شده است.
بنا به اظهارات وی، مقایسه آمار تجارت دوجانبه در سال ۲۰۲۲ میلادی نسبت به سال قبل از آن نیز حاکی از افزایش ۲۲ درصدی مبادلات تجاری ایران و اتحادیه اوراسیا بوده است.
توازن در میزان صادرات و واردات ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا از نکات قابل توجه در این فرآیند تجاری دو طرفه است و محصولات کشاورزی سهم ۷۵ درصدی در مبادلات تجاری این اتحادیه با ایران را دارد. مواد معدنی، صنایع و مواد شیمیایی نیز بخشی دیگر از تبادلات میان دو طرف است
البته توازن در میزان صادرات و واردات ایران به این بلوک اقتصادی از نکات قابل توجه در این فرآیند تجاری دو طرفه است و محصولات کشاورزی سهم ۷۵ درصدی در مبادلات تجاری این اتحادیه با ایران را دارد. مواد معدنی، صنایع و مواد شیمیایی نیز بخشی دیگر از تبادلات میان دو طرف است.
پیش از این نیز «ولادیمیر ایلیچف» معاون وزیر توسعه اقتصادی روسیه در مصاحبه‌ای تصریح کرده بود که امضای توافق تجارت آزاد بین روسیه و ایران در مراحل پایانی قرار دارد و این توافق تمامی حوزه های تجارت دو کشور را در بر می‌گیرد و قرار است در سال جاری میلادی امضا شود. طبق توافق‌های صورت گرفته در قالب اتحادیه اوراسیا، تعرفه صادرات و واردات ۸۰۰ قلم کالا به بازارهای اوراسیا و روسیه تقلیل یافته و نصف شده است.
افزون بر این، دومین نمایشگاه اختصاصی کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا قرار است در تاریخ ۱۳ لغایت ۱۶ آذر ماه سال جاری در تهران برگزار شود. دور اول این نمایشگاه در تیرماه ۱۴۰۰ در تهران برگزار شد. اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال ۲۰۱۵ مبتنی بر اتحادیه گمرکی، توسط روسیه، بلاروس و قزاقستان ایجاد شد.
در همین راستا، از زمان آغاز به کار، اعضای اتحادیه شامل ارمنستان و قرقیزستان علاوه بر بلاروس، قزاقستان و روسیه، یکپارچگی اقتصادی همه جانبه را هدف خود قرار داده‌اند. این تلاش مواردی چون جریان آزاد کالا، سرمایه و نیروی کار در اتحادیه را مورد توجه قرار داده است.
در این میان، روسیه همچنان بازیگر اصلی و مسلط، حتی بیشتر از زمانی که رهبری ارگان های اتحادیه اقتصادی اوراسیا را در سال ۲۰۲۳ به دست گرفت، شناخته شده است. ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه در سخنرانی خود در نشست اخیر مسکو با اشاره به جهان چند قطبی اعلام کرد که اوراسیا به شکل‌گیری این جهان کمک خواهد کرد. در آن نشست، پوتین یک ابتکار بلندپروازانه برای توسعه همکاری صنعتی و افزایش تولید با نام تجاری جامعه اقتصادی اوراسیا به نمایش گذاشت. تا به امروز، یکی از وظایف کلیدی اتحادیه اقتصادی اوراسیا افزایش رقابت پذیری اقتصاد ملی کشورهای عضو است.
اوراسیا در یک قدمی حذف دلار از معاملات تجاری اعضا
اعضای بلوک اقتصادی اوراسیا که همگی روابط نزدیک و صمیمانه‌ای با روسیه دارند، مدت ها است که در پی حذف دلار از معاملات خود و استفاده از ارزهای جایگزین و محلی هستند که این موضوع برای ایران که در مسائل بانکی و انتقال پول با چالش‌های زیادی مواجه است می‌تواند بسیار کارگشا و سازنده باشد.
در حال حاضر جهان در آستانه ورود به نظم پولی جدیدی است و دلار قربانی ژئوپلیتیک می‌شود و روند حرکت به سمت دلارزدایی در اتحادیه اوراسیا، می‌تواند موجب تسهیل یکپارچگی اقتصادی در فضای اوراسیا شود
در حال حاضر جهان در آستانه ورود به نظم پولی جدیدی است و دلار قربانی ژئوپلیتیک می‌شود و روند حرکت به سمت دلارزدایی در اتحادیه اوراسیا، می‌تواند موجب تسهیل یکپارچگی اقتصادی در فضای اوراسیا شود. ایجاد محدودیت‌های مالی جانبدارانه واشنگتن علیه روسیه موجب فرار سایر کشورها از وابستگی به دلار آمریکا و سیستمهای مالی تحت حمایت ایالات متحده شده است، چرا که ایالات متحده همچنین تحریم‌های مشابهی را علیه کوبا، ایران، ونزوئلا و افغانستان اعمال کرده، زیرا کنترل بر امور مالی جهانی یکی از ارکان قدرت آمریکا است. اما، هر بار که این کشور نقش پیشرو دلار را در سیستم مالی جهانی برای تنبیه یک کشور به سلاح تبدیل می کند، باقی کشورهای دنیا شروع به جستجوی جایگزینی برای دلار در معاملات و تجارت بین المللی فرامرزی خود می کنند.
به تازگی نیز یک اقتصاددان برجسته روسی طی اظهاراتی تأکید کرد که استفاده از روبل دیجیتال که به تازگی توسط بانک مرکزی روسیه به عنوان پول رسمی این کشور ایجاد شده است، می تواند به مسکو در انجام تجارت خارجی و مواجهه با تحریم‌های غرب کمک کند. استفاده از ارز دیجیتال دولت روسیه از اول مرداد ماه به طور رسمی عملیاتی شد.
اهمیت کریدور شمال –جنوب در اتصال اوراسیا به کشورهای خلیج فارس
ایران با استقرار در کریدور بین‌المللی شمال–جنوب می‌تواند اتصال ایمن و سریع اوراسیا به کشورهای حاشیه خلیج فارس را فراهم کند. کریدور شمال–جنوب، یک راهکار حمل و نقلی و لجستیکی است و میتوان در قالب آن تجارت اعضای اوراسیا را به صورت همکاری‌های صنعتی و تولید مشترک نیز توسعه داد.
تکمیل این کریدور به شکل گیری یک سیستم حملونقل و لجستیک کلان منطقه‌ای کمک می‌کند که در چارچوب حملونقل اوراسیا است. این مسیر به عنوان اساس توسعه تجارت و مشارکت‌های سرمایه گذاری در اوراسیا عمل خواهد کرد.
ارتباط بین این دالان تجاری و راه آهن باکو – تفلیس – قارص می‌تواند تأثیر مطلوب و قابل توجهی بر کشورهای عضو اوراسیا داشته باشد که سبب گسترش ترافیک کانتینری راه آهن بین EAEU، گرجستان و ترکیه می‌شود. از همین روی در دراز مدت، کریدور-جنوب احتمالا به کریدور توسعه برای اتحادیه اوراسیا تبدیل شود.
توسعه کریدور شمال–جنوب علاوه بر افزایش حجم تجارت، ساخت پارک‌های صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی در طول مسیر ترانزیتی، همکاری‌های صنعتی و ایجاد زنجیره‌های تولیدی و لجستیکی را با اقتصادهای نوظهور بزرگ خلیج فارس و اقیانوس هند تسهیل می‌کند.
برای کانونی شدن مسیر ایران برای ترانزیت اوراسیا راه‌اندازی راه‌آهن چابهار-زاهدان و رشت- آستارا امری ضروری است که در این صورت کشورهای خلیج فارس و هند نیز می توانند از آن بهره مند شوند، بدین صورت که ایران می تواند از این طریق ۱۵ همسایه خود را با بازار ۱۷۰۰ میلیارد دلاری از ارتباط با کشورهای همسایه بی‌نیاز کرده و آنها را نیز تامین نماید
برای نیل به این هدف و کانونی شدن مسیر ایران برای ترانزیت اوراسیا راه‌اندازی راه‌آهن چابهار-زاهدان و رشت- آستارا امری ضروری است که در این صورت کشورهای خلیج فارس و هند نیز می توانند از آن بهره مند شوند، بدین صورت که ایران می تواند از این طریق ۱۵ همسایه خود را با بازار ۱۷۰۰ میلیارد دلاری از ارتباط با کشورهای همسایه بی‌نیاز کرده و آنها را نیز تامین نماید.
به عنوان مثال برای روسیه کریدور بین المللی حمل و نقل شمال-جنوب تنها مسیر تجاری استراتژیک است که برای تعامل با جهان خارج باقی مانده است. هدف روسیه ایجاد ثبات در خاورمیانه و تسهیل ارتباطات اقتصادی منطقه‌ای (بین قفقاز و خاورمیانه) برای جذب سرمایه گذاری و ایجاد ثبات سیاسی در سراسر منطقه است زیرا تجارت شمال به جنوب یک راه حل برد-برد برای روسیه، ایران و شورای همکاری خلیج فارس است.
اوراسیا آلترناتیوی کارآمد برای ایران به جای غرب
در حال حاضر، گرچه نگاه ایران به شرق، قادر نیست کشور را کاملا از منابع و فناوری غرب بی‌نیاز کند، اما در حال‌حاضر با محدودیت‌ها و تحریم‌های ظالمانه غرب علیه ایران که به یک منازعه آزاردهنده تبدیل شده، توجه بیشتر به بلوک شرق و خصوصا اوراسیا باید به‌عنوان یک آلترناتیو به‌عنوان یک راهبرد در سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، مورد اجرا قرار گیرد و منافعی را عاید کشور کند.
برخلاف آنچه تبلیغ می‌شود کشورهای اوراسیا، کشورهای نیازمند یا فقیر نیستند و از بازارهای جذابی برخوردار هستند و حدود ۳۰درصد از انرژی نفت و گاز جهان از این کشورها استخراج و صادر می‌شود. علاوه براین، منطقه اوراسیا یکی از سیلوهای بزرگ غلات جهان است که اهمیت آن در هنگام بروز جنگ اوکراین بیش از پیش آشکار شد.
این منطقه همچنین در حوزه‌های کشاورزی و دامپروری و به‌طور کلی تولید و برقراری امنیت غذا بسیار حائز اهمیت است که می‌تواند نیازهای ایران در حوزه امنیت غذایی و صنعت کشاورزی با توجه به اقلیم خشک و نیمه خشک در ایران و چالش منابع محدود آبی را رفع کند.
منطقه آزاد مغری در ارمنستان ۲۶ هکتار زمین است که هزینه گاز، برق و نیروی انسانی آن چند برابر ایران است. بر همین اساس، ایران می‌تواند در مناطق آزاد انزلی، ارس و ماکو محصولات خود را با هزینه کم انرژی و پرداخت حقوق ارزان تر به نیروی انسانی تولید کرده و بسته بندی و مونتاژ آن در منطقه آزاد مغری ارمنستان انجام شود و از آنجا به کشورهای اتحادیه اوراسیا و حتی کانادا و اتحادیه اروپا ارسال گردد
به عنوات مثال همجواری منطقه آزاد ارس ایران و منطقه آزاد مغری ارمنستان می‌تواند سبب توسعه تعاملات در حوزه‌های تجارت، گردشگری، صنعت و کشاورزی شود. منطقه آزاد مغری در ارمنستان ۲۶ هکتار زمین است که هزینه گاز، برق و نیروی انسانی آن چند برابر ایران است. بر همین اساس، ایران می‌تواند در مناطق آزاد انزلی، ارس و ماکو محصولات خود را با هزینه کم انرژی و پرداخت حقوق ارزان تر به نیروی انسانی تولید کرده و بسته بندی و مونتاژ آن در منطقه آزاد مغری ارمنستان انجام شود و از آنجا به کشورهای اتحادیه اوراسیا و حتی کانادا و اتحادیه اروپا ارسال گردد.
نتیجه
اعضای بلوک اوراسیا در حوزه‌هایی چون کشاورزی، جنگل‌داری و ماهیگیری، نفت، گاز، زغال‌سنگ و موادمعدنی، صنعت و خدمات و همچنین نیروی کار، منابع طبیعی و زمین از پتانسیل بزرگی برخوردار هستند و بازاری ۴۵۰ میلیون نفری دارند.
توسعه تجارت ایران با کشورها و اتحادیه‌های مختلف اقتصادی به‌منظور دستیابی به رشد و توسعه، یک ضرورت است و می‌تواند باعث کاهش فشار تحریمی غرب شود. با توجه به استمرار تحریم‌های آمریکا علیه ایران و نیز روابط نه‌چندان مطلوب با اروپا ناشی از بحران سیاسی، یکی از گزینه‌های پیش‌روی ایران، می‌تواند توسعه تجارت با اتحادیه اقتصادی اوراسیا و استفاده از پتانسیل آن باشد.
