بازار: گروه بینالملل: افزایش فهرست تحریمهای غرب علیه روسیه تأثیری غیرمنتظره و نه چندان مطلوب دارد. در این میان، کشورهای آسیای مرکزی به دلیل مهاجرت کسبوکارها و سرمایهگذاران روسی به این منطقه، رشد بیسابقهای را تجربه میکنند. برای نمونه، رشد تولید ناخالص داخلی ۷.۵ درصدی تاجیکستان، رشد پیش بینی شده ازبکستان ۶.۵ درصد، قزاقستان با رشد ۵ درصد، قرقیزستان با ۴.۶ درصد نشان دهنده تاثیر مثبت جنگ بر اقتصاد کشورها اسیایی مرکزی است. در مجموع، آمریکایی شمالی و اروپاییها تنها کشورهایی هستند که از جنگ نیابتی در اوکراین و جنبههای اقتصادی آن آسیب دیدهاند.
تقویت صادرات ایران به آسیای مرکزی
ناظران در واشنگتن باور دارند که این کشورهای آسیای مرکزی به روسیه کمک میکنند تا تحریمهای اعمال شده توسط غرب بر سر بحران اوکراین را دور بزند. با توجه به اینکه اتحادیه اروپا در حال خرید گاز و نفت از روسیه از طریق پالایشگاههای هند است، به نظر میرسد که جمهوریهای شوروی سابق بخواهند از حماقت غرب سود ببرند. علیرغم اینکه واشنگتن و متحدانش تمام محدودیتها را علیه روسیه را اعمال میکنند، بسیاری از کشورهای جهان از اقتصاد روسیه سود میبرند و به آن کمک میکنند. بطوریکه حتی با پیش بینی افزایش ۷۰ درصدی هزینههای نظامی، کسری بودجه روسیه باید کمتر از ۲ درصد باشد.
مجرای دیگر برای گسترش تجارت و همکاری، اتحادیه اقتصادی اوراسیا با روسیه، بلاروس و ارمنستان است که این عنصر یکپارچگی اقتصادی را از طریق بازارهای مشترک، هماهنگسازی مقررات و توانمندسازی مناطق آزاد تجاری تسهیل میکند. این شرکای آسیایی با کمک به روسیه برای صادرات کالاها و محصولات و واردات از طرفهای ثالث برای صادرات به روسیه از مزایای کامل استفاده میکنند. در نتیجه، مصرف دو طرف افزایش یافته که برای روسیه و شرکای تجاری او تاثیر مثبت دارد. شرکتهای روسی عمدتاً قزاقستان و قرقیزستان را به دلیل نزدیکی جغرافیایی و ارزشهای فرهنگی مشترک انتخاب کردهاند. با این حال، طبق گزارشهای رسمی، ترکمنستان با رشد اقتصادی ۶.۲ درصدی در سال جاری، رونق اقتصادی مشابهی را تجربه میکند. در عشق آباد پایتخت آن، زیرساختهای روسیه و سرمایهگذاری در بخش فناوری به هوشمند شدن آن شهر کمک میکند.
در حال حاضر تجارت دوجانبه غیرانرژی ایران و ازبکستان ۱۰۳ درصد افزایش یافته یعنی سهم ایران از صادرات به ازبکستان به طور تصاعدی در حال رشد است، زیرا بریکس و سایر کشورها جهان چندقطبی مسیر جدیدی را ایجاد میکنند که در حال حاضر نقشه همه سرمایه گذاریهای اقتصادی و مسیرهای تجاری را بازنگری کرده است
در کنار آسیبی که تغییر اقتصادی روسیه ایجاد کرده، البته موارد جالبی نیز وجود دارد. شرکتهایی مانند برگر کینگ با بیش از ۸۰۰ فروشگاه در روسیه، علیرغم وعدههای بسته شدن هنوز باز هستند.این روند در تبادل کالایی آسیای مرکزی تاثیر مثبتی داشته است، صادرات از ایالات متحده و کشورهای اروپایی به واردکنندگان آسیای مرکزی در حال رونق است. به عنوان مثال، سوئد در سال ۲۰۲۳، حجم صادرات به قزاقستان را نسبت به سال قبل ۱۴۰ درصد افزایش یافته است. این گونه ارقام در دهها کشور غربی منعکس شده است.
به طور خلاصه، روسها موفق شدهاند بیشتر اقدامات اقتصادی اعمال شده علیه آنها را دور بزنند. دادهها نشان می دهد که گستردهترین تغییرات تجارت به آسیای مرکزی مربوط به ایالات متحده، بریتانیا و دانمارک است. در حال حاضر تجارت دوجانبه غیرانرژی ایران و ازبکستان ۱۰۳ درصد افزایش یافته یعنی سهم ایران از صادرات به ازبکستان به طور تصاعدی در حال رشد است، زیرا بریکس و سایر کشورها جهان چندقطبی مسیر جدیدی را ایجاد میکنند که در حال حاضر نقشه همه سرمایه گذاریهای اقتصادی و مسیرهای تجاری را بازنگری کرده است.در نهایت، اخباری مبنی بر افتتاح کارخانه پهپاد توسط ایران در تاجیکستان برای تولید پهپاد ابابیل-۲ با قابلیت رزمی، رژیم اسرائیلی را عصبانی کرده است تا آمریکا و متحدانش به دتبال ایجاد محدودیت نظامی، اقتصادی برای جلوگیری از تقویت جایگاه ایرانیها بزنند.
جایگاه ویژه تاجیکستان
اما در این میان، تاجیکستان به دلیل موقعیت استراتژیک خود در آسیای مرکزی، هم مرز با افغانستان، چین، قرقیزستان و ازبکستان، اهمیت ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک مهمی برای نظام روابط بین الملل دارد.با توجه به اینکه تاجیکستان تنها کشور آسیای مرکزی است که زبان و فرهنگ فارسی مشترکی با ایران دارد، تهران ممکن است از آن برای حفظ موقعیت و نقش تاثیرگذار خود در منطقه استفاده کند. دیدار اخیر رؤسای جمهور ایران و تاجیکستان و ۱۶ توافقنامه امضا شده توسط دو هیئت مؤید تمایل شدید تهران برای تقویت روابط دیپلماتیک، اقتصادی و راهبردی خود با دوشنبه است. در گذشته، از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، جمهوری اسلامی ایران از پیشینه فرهنگی و تاریخی برای تأثیرگذاری بر پویایی داخلی تاجیکستان استفاده کرد.
ایران میتواند از حضور شرکتها و سرمایهگذاریهای ایرانی در بازار تاجیکستان برای تقویت نقش خود در این کشور استفاده کند و از این کشور به عنوان سکوی پرشی برای کل آسیای مرکزی ، افغانستان و چین بهره بگیرد. همچنین، نزدیکی ایران و تاجیکستان را میتوان به عنوان راهبرد دوشنبه برای تنوع بخشیدن به شرکای خارجی خود در زمینههای مختلف (سیاست، اقتصاد، امنیت، تجارت، فرهنگ) و کاهش حضور گسترده روسیه و چین در این کشور تلقی کرد. در واقع، فدراسیون روسیه به لطف پایگاه ۲۰۱ در نزدیکی دوشنبه، مسکو اخیراً تعداد سربازان خود را برای تضمین امنیت منطقه و حمایت از فعالیتهای ضد تروریسم و امنیت مرزی تاجیکستان افزایش داده است، در تاجیکستان حضور نظامی دارد.
ایران میتواند از حضور شرکتها و سرمایهگذاریهای ایرانی در بازار تاجیکستان برای تقویت نقش خود در این کشور استفاده کند و از این کشور به عنوان سکوی پرشی برای کل آسیای مرکزی ، افغانستان و چین بهره بگیرد
جمهوری خلق چین نیز ممکن است پس از توافق پکن و دوشنبه برای ایجاد یک پایگاه ارتش در منطقه خودمختار گورنو-بدخشان (GBAO)، در تاجیکستان حضور نظامی داشته باشد. علاوه بر این، مانند سایر جمهوریهای آسیای مرکزی، تاجیکستان وابستگی اقتصادی و مالی قابل توجهی به سرمایهگذاریهای چینی دارد. در واقع، چین در دو دهه گذشته، به ویژه پس از راه اندازی طرح کمربند و جاده در سال ۲۰۱۳، سرمایه گذاری عظیمی در پروژههای زیرساختی تاجیکستان و صنایع محلی انجام داده است. در حال حاضر، پکن مالک نزدیک به نیمی از انباشت بدهی خارجی ۳.۲ میلیارد دلاری تاجیکستان (بیش از ۱.۲ میلیارد دلار) است.
استراتژی تهران در تاجیکستان میتواند با حضور مالی قوی چین در جمهوری آسیای مرکزی مقابله کند. با توجه به قرارداد استراتژیک ۲۵ ساله ایران و چین و استراتژی روسیه در آسیای مرکزی برای ایجاد پایگاههای نظامی و الحاق جمهوریهای پس از شوروی در سازمانهای بین المللی ایجاد شده توسط مسکو، پکن میتواند سودآورترین شریک تهران در تاجیکستان و آسیای مرکزی باشد. در این زمینه، میتوان تقویت همکاریهای ایران و چین در ابتکار کمربند و جاده را پیشبینی کرد، زیرا استراتژی پکن میتواند فرصتی تعیینکننده برای تجارت ایران باشد. در عین حال، میتوان تلاشهای دوشنبه با هدف تنوع بخشی به شرکای خود در منطقه و عرصه بینالمللی را پیشبینی کرد که به دنبال سرمایهگذاری، در حوزههای امنیتی و حمایتهای بینالمللی در مورد مسائل داخلی مانند اعتراض اخیر در گورنو بدخشان است.
اهمیت سفر رحمان به تهران
در تاریخ ۳۰ می ۲۰۲۲ ، امامعلی رحمان رئیس جمهوری تاجیکستان و ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری اسلامی ایران دیدار و گفتگو کردند. این دیدار قبل از مذاکرات هیئت تاجیکستان و ایران و امضای ۱۶ قرارداد همکاری انجام شد. به گزارش دفتر مطبوعاتی ریاست جمهوری تاجیکستان، در این اسناد همکاریهای سیاسی، اقتصادی و تجاری بین تهران و دوشنبه، توسعه روابط در بخش حمل و نقل، سرمایه گذاریهای مشترک، فناوریهای نوین، مسائل زیست محیطی، انرژی، تعامل ورزشی، همکاری در قوه قضائیه و… تحقیق، آموزش و گردشگری مورد تاکید قرار گرفته است.
تاجیکستان برای دسترسی به بنادر دریایی ایران و استفاده از بنادر چابهار و بندرعباس برای حمل و نقل کالا و محصولات ابراز علاقه کرد. علاوه بر این، دوشنبه و تهران در مورد ساخت تونل استقلال و نیروگاه برق آبی سنگتودا-۲ در جمهوری تاجیکستان گفتگو کردند
لازم به ذکر است آخرین باری که رئیس جمهور تاجیکستان به طور رسمی به تهران سفر کرده بود، در آگوست ۲۰۱۳ و در مراسم تحلیف حسن روحانی، رئیس جمهور سابق ایران بود. بر اساس توافقات قبلی، دو طرف برنامه همکاری بلندمدت تجاری و اقتصادی تا سال ۲۰۳۰ را به تصویب رساندند. همانطور که امامعلی رحمان رئیس جمهور تاجیکستان اعلام کرد، تاجیکستان برای دسترسی به بنادر دریایی ایران و استفاده از بنادر چابهار و بندرعباس برای حمل و نقل کالا و محصولات ابراز علاقه کرد. علاوه بر این، دوشنبه و تهران در مورد ساخت تونل استقلال و نیروگاه برق آبی سنگتودا-۲ در جمهوری تاجیکستان گفتگو کردند.
هیئتهای ایرانی و تاجیکستان همچنین با توجه به تأثیر خروج نیروهای آمریکایی از کابل بر ثبات منطقه، مسائل افغانستان و مسائل امنیتی در آسیای مرکزی و مرزهای تاجیکستان و افغانستان را مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند. تاجیکستان حمایت خود را از همه تلاشهای سیاسی، دیپلماتیک و بشردوستانه برای تضمین امنیت و جلوگیری از فجایع انسانی در این کشور همسایه اعلام کرده بود.
