روسیه با امتناع از تصویب معاهده منع جامع آزمایش هسته ای، گامی نمادین در جهت بازگرداندن برابری راهبردی با ایالات متحده برداشته است.
گفتن فردا | روسیه با امتناع از تصویب معاهده منع جامع آزمایش هسته ای، گامی نمادین در جهت بازگرداندن برابری راهبردی با ایالات متحده برداشته است.
رئیس جمهور روسیه روز پنجشنبه لایحه لغو معاهده منع جامع آزمایش های هسته ای (CTBT) را که در 18 اکتبر به تصویب دومای روسیه رسیده بود را امضا کرد و کشورش را رسما از اجرای این معاهده خارج کرد. ویاچسلاو ولودین، رئیس دومای دولتی روسیه گفت: ما 23 سال منتظر بودیم تا ایالات متحده این معاهده را تصویب کند. معاهده منع جامع آزمایش هسته ای روسیه پس از آن صورت گرفت که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه ماه گذشته گفت که مسکو می تواند موضع واشنگتن را اتخاذ کند و بخشی از این معاهده نباشد.
واکنش های بین المللی
لغو CTBT باعث نگرانی جهانی و واکنش هایی شده است. آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا در بیانیه ای گفت: اقدام روسیه تنها به کاهش اعتماد به رژیم بین المللی کنترل تسلیحات کمک خواهد کرد. وی ادامه داد: مقامات روسیه می گویند که اقدام برنامه ریزی شده روسیه برای پس گرفتن تاییدیه به معنای از سرگیری آزمایشات نیست و ما از مسکو می خواهیم به این اظهارات پایبند بماند. وی همچنین تاکید کرد: ایالات متحده همچنان به اجرای CTBT متعهد است و ما بر تعهد خود برای تعلیق آزمایش مواد منفجره هسته‌ای تاکید می‌کنیم. ضروری است که هنجار جهانی را در برابر آزمایش مواد منفجره هسته ای حفظ کنیم.»
رابرت فلوید، رئیس سازمان منع جامع آزمایش های هسته ای نیز اقدام روسیه را محکوم کرد. فلوید که تلاش کرده بود به مقامات ارشد روسیه فشار بیاورد تا نظرشان را تغییر دهند، در حساب کاربری X خود گفت: «تصمیم امروز فدراسیون روسیه برای لغو تصویب معاهده جامع آزمایش هسته‌ای، بسیار ناامیدکننده و عمیقاً تأسف‌آور است.»
سفارت آمریکا در کیف نیز این اقدام را “گامی مهم در جهت اشتباه” خواند. کارل هالرگارد، سفیر اتحادیه اروپا در سازمان‌های بین‌المللی در وین، گفت: اتحادیه اروپا عمیقا از تصمیم روسیه متأسف است. دولت فرانسه نیز به عنوان یکی از امضاکنندگان اصلی این معاهده از تصمیم روسیه مبنی بر لغو تصویب این معاهده ابراز تأسف کرد.
معاهده منع جامع آزمایش هسته ای CTBT چیست؟
معاهده منع جامع آزمایش هسته ای (CTBT) یک معاهده بین المللی است که هدف آن منع هرگونه انفجار هسته ای در سطح، جو، زیر آب و زیرزمین است. این معاهده در سال 1996 به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل متحد رسید و توسط 184 کشور امضا و توسط 168 کشور به تصویب رسیده است. معاهده 1996 هرگونه انفجار هسته ای از جمله آزمایش مستقیم سلاح های هسته ای را ممنوع می کند.
این معاهده یک رژیم راستی آزمایی جهانی را برای نظارت بر پایبندی ایجاد می کند و شامل شبکه ای از ایستگاه های نظارتی (321 ایستگاه واقع در 89 کشور) مجهز به فناوری های مختلف برای تشخیص هرگونه نشانه ای از انفجارهای هسته ای است. این ایستگاه ها می توانند صداها، امواج ضربه ای یا امواج رادیواکتیو ناشی از انفجار هسته ای را تشخیص دهند. هدف اصلی CTBT جلوگیری از گسترش سلاح های هسته ای و ترویج تلاش های خلع سلاح است. در مقدمه این معاهده آمده است که هدف آن حمایت از خلع سلاح و عدم اشاعه از طریق محدود کردن توسعه سلاح های هسته ای و توقف تولید تسلیحات پیشرفته تر توسط کشورهاست.
مصر، اسرائیل، ایران و چین این معاهده را امضا کردند اما آن را تصویب نکردند، در حالی که هند، کره شمالی و پاکستان حتی تا این حد پیش نرفته اند. ایالات متحده نیز در سال 1996 CTBT را امضا کرد، اما سنا آن را تصویب نکرد. در واشنگتن، تلاش‌ها برای تصویب آن بارها و بیشتر در راستای خطوط حزبی شکست خورده است، زیرا دولت‌های جمهوری‌خواه استدلال می‌کنند که ایالات متحده باید بتواند سلاح‌های هسته‌ای را برای بهبود یا اصلاحات آتی در زرادخانه هسته‌ای خود آزمایش کند. روسیه در سال 2000 این معاهده را تصویب کرده بود، اما همانطور که در بالا ذکر شد، در اکتبر گذشته، دومای روسیه تصویب این معاهده را لغو کرد و پوتین نیز روز پنجشنبه آن را تایید کرد.
این معاهده از زمان ایجاد خود نوعی تابو در برابر آزمایش های هسته ای انفجاری ایجاد کرده است. هیچ کشوری از دهه 1990 چنین آزمایشی انجام نداده است، به جز کره شمالی که آخرین آزمایش از شش آزمایش را در سال 2017 انجام داد. در همین حال، طبق گزارش سازمان ملل، در پنج دهه از سال 1945 تا معرفی پیمان CTBT در سال 1996، بیشتر بیش از 2000 آزمایش هسته ای انجام شد که 1032 آزمایش توسط ایالات متحده و 715 آزمایش توسط اتحاد جماهیر شوروی انجام شد.
هدف روسیه چیست؟
پس از لغو این معاهده، روسیه در وضعیتی مشابه آمریکا قرار خواهد گرفت، یعنی هر دو کشور CTBT را امضا کردند اما آن را تصویب نکردند. با وجود رد تصویب CTBT، روسیه به همکاری با سازمان معاهده منع آزمایش هسته ای و سیستم نظارت جهانی ادامه خواهد داد، زیرا این کشور امضاکننده کنوانسیون CTBT و همچنین کنوانسیون وین در مورد حقوق معاهده است که الزام آور است. کشورها به معاهدات که آن را امضا کرده اند، صرف نظر از اینکه آن را تصویب کرده اند یا نه. سخنان دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین که اعلام کرد خروج روسیه از معاهده جامع آزمایش هسته ای به معنای این نیست که این کشور قصد انجام آزمایش های هسته ای را دارد، این گفته را تایید می کند. علاوه بر این، سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه در اوایل این ماه گفت که مسکو به ممنوعیت آزمایش‌های هسته‌ای احترام می‌گذارد و تنها در صورتی که ایالات متحده این کار را انجام دهد، آنها را از سر خواهد گرفت.
در واقع، روسیه با امتناع از تصویب معاهده منع جامع آزمایش های هسته ای، اقدامی نمادین برای بازگرداندن برابری استراتژیک با ایالات متحده انجام داده است. علاوه بر این، این اقدام مسکو یک گام دیگر در فهرست طولانی سیگنال‌های هسته‌ای است که استراتژی ارعاب هسته‌ای مسکو را از فوریه 2022 تشکیل می‌دهد. از زمان تهاجم کامل به اوکراین در فوریه 2022، پوتین و دیگر مقامات روسیه بارها توجه خود را به این کشور جلب کرده‌اند. زرادخانه هسته ای، بزرگترین زرادخانه در جهان، برای جلوگیری از سایر کشورها از کمک به اوکراین برای مقاومت در برابر تهاجم. امتناع از تصویب CTBT روسیه را به آغاز آزمایش‌های هسته‌ای سوق نمی‌دهد، زیرا کرملین به خوبی می‌داند که آزمایش هسته‌ای تقریباً مطمئناً سایر کشورها را وادار خواهد کرد که از الگوی آن پیروی کنند و مسابقه تسلیحاتی جدیدی را آغاز کنند. علاوه بر همه اینها، 32 ایستگاه از 321 ایستگاه نظارتی CTBT در خاک روسیه قرار دارد که تا حدی الحاق روسیه به این معاهده را تضمین می کند.
