بازار؛ گروه راه ها و خانه ها: بازار اجاره تابعی از قیمت مسکن است. بنابراین برای کاهش قیمت تمام شده مسکن در سبد خانوارها باید سیاست های تامین زمین بازنگری شود. چرا که با افزایش عرضه زمین و رونق ساخت مسکن، قیمت خرید و اجاره مسکن نیز کاهش می یابد.
نسبت مسکن در بودجه خانوارهای شهری در کل کشور 38.1 درصد است. خانوارهای تهرانی 50.8 درصد از درآمد خود را به مسکن اختصاص می دهند
بر اساس آمار منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران، سهم مسکن از سبد هزینه خانوارهای شهری سراسر کشور معادل 38.1 درصد است. خانوارهای تهرانی 50.8 درصد از درآمد خود را برای مسکن پرداخت می کنند. یعنی بیش از نیمی از درآمد یک خانواده در تهران صرف مسکن می شود. محاسبه هزینه مسکن در پرتفوی خانوار از دو بخش اجاره و هزینه انرژی تشکیل شده است. با افزایش هزینه های انرژی، قیمت مسکن باید کاهش یابد که تنها با تامین زمین می توان به آن دست یافت. هر چه تقاضا در بازار اجاره بیشتر باشد، قیمت ها کاهش می یابد. در نتیجه هزینه مسکن در پرتفوی خانوار کاهش و سایر بخش‌های سبد مخارج خانوار افزایش می‌یابد.
البته باید توجه داشت که در بودجه چندین موضوع مربوط به هزینه های خانوار وجود دارد. اولاً، هر آنچه به عنوان بهای تمام شده مسکن در سبد خانوار محاسبه می شود، تنها اجاره بهای مسکن و مشتقات آن مانند انرژی نیست. به عبارت دیگر هزینه های آب و برق نیز به عنوان هزینه مسکن در سبد خانوار محاسبه می شود. بر این اساس دو عامل در افزایش قیمت تمام شده مسکن در پرتفوی خانوار موثر بوده است. اولاً تورم اجاره بها است که در سال های اخیر بالا بوده و حقوق ها متناسب با این تورم افزایش نیافته است. این یک عامل تأثیرگذار در کاهش پرتفوی خانوارها بوده است.
عدم تعادل انرژی موضوع دیگری است که برای کاهش حجم سبد خانوار باید مورد توجه قرار گیرد.
اما نکته مهمی که شاید چندان مورد توجه قرار نگیرد، شکاف بین اجاره مسکن ثروتمندان و فقرا است. بر اساس داده های مرکز آمار، در سال 1402 خانوارهای شهری در سال گذشته به طور متوسط حدود 85 میلیون تومان برای اجاره منازل خود هزینه کرده اند.
دهک اول در سال 1402 به طور متوسط 2.5 میلیون تومان برای اجاره مسکن خود هزینه کردند.
از سوی دیگر، خانوارهای شهری دهک اول در سال 1402 به طور میانگین 2.5 میلیون تومان برای اجاره مسکن خود هزینه کرده اند که پس از آن دهک های دوم حدود 36 میلیون تومان برای اجاره منازل خود هزینه کرده اند. دهک سوم هزینه به طور متوسط 43 میلیون تومان برای اجاره مسکن هزینه کرده است.
دهک های هزینه ای چهارم، پنجم، ششم، هفتم، هشتم، نهم و دهم به طور متوسط 50 میلیون تومان، 60 میلیون تومان، 68 میلیون تومان، 76 میلیون تومان، 93 میلیون تومان، 135 میلیون تومان و 260 میلیون تومان هزینه دارند. برای هزینه ها آنها اجاره سال گذشته را پرداخت کرده اند.
بنابراین می توان گفت دهک های درآمدی دهم یا ثروتمندان حدود 10.2 برابر بیشتر از دهک های اول درآمدی یا فقرا برای اجاره هزینه کرده اند.
حدود 14.1 درصد از خانوارهای دهک اول درآمدی، 19.7 درصد از خانوارهای دهک دوم درآمدی و 20 درصد از خانوارهای دهک سوم درآمدی را اجاره نشین تشکیل می دهند.
لیزینگ یکی از معضلات مهم اقتصادی و اجتماعی در ایران است که در سال های اخیر تحت تاثیر عواملی مانند افزایش قیمت مسکن، تورم و تغییرات اقتصادی قرار گرفته است. حدود 14.1 درصد از خانوارهای دهک اول درآمدی، 19.7 درصد از خانوارهای دهک دوم درآمدی و 20 درصد از خانوارهای دهک سوم درآمدی را اجاره نشین تشکیل می دهند. این در حالی است که تنها 11.7 درصد از دهمین دهک پرداختی مستاجر هستند. در واقع در دهک های بالا و اقشار مرفه نرخ اجاره بها بسیار پایین بوده است.
کارشناسان معتقدند دولت باید برنامه های خود را به گونه ای پیش ببرد که اجاره بها و هزینه خرید مسکن کاهش یابد. برای رسیدن به این هدف باید با روش ها و سیاست های مناسب در زمینه اجاره، تقاضا را کاهش داد. به عبارت دیگر باید شرایط خانه دار شدن افراد را به گونه ای فراهم کرد که بتوان هزینه اجاره بها را در هزینه های سبد خانوار کنترل کرد. شرایط کشور باید به گونه ای باشد که مردم به راحتی خانه دار شوند. با ایجاد این امر می توان هزینه اجاره بها را تا حدودی در بودجه خانواده کنترل کرد. با کنترل هزینه های خانوار در بخش مسکن، می توان سایر هزینه های خانوار از جمله مراقبت های بهداشتی، غذا، تفریح و سایر عوامل را افزایش داد.
