آینده اقتصاد: همانطور که اکونومیست گزارش می دهد، ریشی سوناک، نخست وزیر انگلیس نیز اظهارات مشابهی داشته است. همانطور که امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه نیز همین سخنان را بیان کرده است. از سوی دیگر، نشست اضطراری اتحادیه عرب در ماه گذشته نیز به درخواست برای «مذاکرات جدی» در راستای راه حل دو کشور پایان داد.
زمانی که اسرائیل در سال 2005 از غزه عقب نشینی کرد و حدود 8000 شهرک نشین یهودی را از سرزمینی که از سال 1967 تحت کنترل خود بود اخراج کرد، هیچ کس کاملاً نمی دانست چه چیزی در انتظار آنهاست. برخی امیدوار بودند که تمایل اسرائیل به واگذاری اراضی اشغالی گامی به سوی توافق نهایی با فلسطینی ها باشد. با این حال، برخی دیگر فکر می کردند که این می تواند یک ترفند ساده باشد: “انصراف از کنترل غزه می تواند به اسرائیل کمک کند تا کنترل خود را بر کرانه باختری تقویت کند.” بعداً درستی این نظر آخر ثابت شد.
سردرگمی مشابهی از 7 اکتبر به وجود آمد. پس از تلاش حماس برای کشتن 1400 اسرائیلی؛ اسرائیل همچنین برنامه ریزی برای حمله زمینی به غزه را آغاز کرد. اکنون فلسطینی ها می ترسند که جنگ منجر به “فاجعه” شود. مشابه وقایع مربوط به آوارگی دسته جمعی فلسطینی ها که با تولد اسرائیل در سال 1948 رخ داد.
در عین حال، وزرای راست افراطی اسرائیل امیدوارند که این جنگ فرصتی برای بازپس گیری کنترل غزه و بازسازی شهرک های ویران شده یهودیان فراهم کند. امیدهای دیگری نیز وجود دارد. همچنین برای جو بایدن، که امیدوار است این فرصتی باشد برای فعال کردن مجدد روند صلح فلسطین و اسرائیل که به کما رفته بود.
در حال حاضر، این یک رویای دور است: ژنرال های اسرائیلی منتظر ماه ها جنگ هستند. اما آنها و بسیاری از قدرت‌های خارجی امیدوارند که کنترل غزه در نهایت به تشکیلات خودگردان فلسطین که بخش‌هایی از کرانه باختری را اداره می‌کند، منتقل شود. احتمالاً با ورود نیروهای حافظ صلح برای کمک به انتقال قدرت.
با این حال، آنها تردید دارند که محمود عباس، رئیس جمهور فلسطین، بدون تضمین مذاکرات معنادار درباره تشکیل کشور فلسطین، بازگردد. هر طرحی برای «روز بعد» در غزه باید امکان راه حل دو دولتی را در نظر بگیرد. این طرح طی چند دهه تغییر چندانی نکرده است. دولت فلسطین در غزه و کرانه باختری تشکیل خواهد شد. اسرائیل بخش‌هایی از زمین‌های خود را با بخش‌هایی از کرانه باختری که شهرک‌های بزرگی در آنجا ساخته است، مبادله خواهد کرد. اورشلیم با نوعی کنترل مشترک بر شهر قدیمی تقسیم خواهد شد. تعداد کمی از آوارگان فلسطینی می توانند به اسرائیل بازگردند، در حالی که بقیه در فلسطین یا خانه های فعلی خود در جاهای دیگر ساکن خواهند شد. اسرائیل امیدوار است که کشور فلسطین غیرنظامی شود.
پس از دو دهه گفتگوهای جدی (از روزهای امیدوارکننده توافق اسلو در اوایل دهه 1990 تا تلاش های ناموفق باراک اوباما)، روند صلح در سال 2014 متوقف شد. از آن زمان تاکنون هیچ مذاکره جدی صورت نگرفته است.
مذاکره‌کنندگان نمی‌توانند از نقطه‌ای که به پایان رسیده‌اند، مذاکره را ادامه دهند. تا پایان سال 2021، حدود 465500 شهرک نشین اسرائیلی در کرانه باختری زندگی می کردند، در حالی که این تعداد در زمان امضای توافقنامه اسلو در سال 1993 حدود 116300 نفر بود. آنها مانعی فزاینده برای صلح هستند. بیشتر آنها در مناطقی متمرکز هستند که احتمالاً در یک معامله به اسرائیل واگذار می شوند، اما نفوذ سیاسی آنها (آنها مخالف واگذاری زمین هایی هستند که حتی در آن زندگی نمی کنند) همراه با جمعیت آنها افزایش یافته است.
چشم انداز منطقه نیز پیچیده تر شده است. در سال 2002، اتحادیه عرب پیشنهاد عربستان سعودی را تایید کرد. پیشنهادی که به اسرائیل وعده روابط عادی با کشورهای عربی را به شرط پذیرش راه حل دو کشوری می داد. با پایان دادن به درگیری با فلسطینی ها، اسرائیل می تواند به تمام درگیری های منطقه ای خود پایان دهد. ابتکار صلح عربی یک انگیزه قدرتمند در نظر گرفته می شود. اگر اسرائیل احساس کند تهدیداتش از بین رفته است، ممکن است بیشتر مایل باشد که قالیچه را از زیر دست فلسطینیان بیرون بکشد.
اما منطقه از سال 2002 تغییر کرده است. برخی از شبه نظامیان، از حزب الله لبنان تا حوثی ها در یمن، اکنون قدرتمندتر از کشورهایی هستند که آنها را خانه می نامند. برای پایان دادن به درگیری های کشورهای عربی با اسرائیل برای روند صلح کافی نیست: بازیگران غیردولتی نیز باید با این امر موافقت کنند.
موارد دیگری نیز وجود دارد که ممکن است آسان تر باشد. به عنوان مثال، راه حل دو دولت پرهزینه خواهد بود. حتی قبل از جنگ، فلسطینیان به کمک برای بازسازی غزه امیدوار بودند. این صورتحساب اکنون بسیار بالاتر است. در نشست ناموفق سال 2000، مذاکره کنندگان درباره بودجه 30 میلیارد دلاری برای جبران خسارت مالی آوارگان فلسطینی بحث کردند. کشورهای حوزه خلیج فارس مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی که در سال های اخیر روابط خود را با اسرائیل تقویت کرده اند، ممکن است تمایل بیشتری به جمع آوری پول داشته باشند تا نشان دهند که فلسطینی ها را رها نکرده اند.
با این حال، بزرگترین مشکل جزئیات راه حل نیست، بلکه اراده سیاسی برای مذاکره و اجرای آن است. هیچ روند صلح جدی با ائتلاف بنیامین نتانیاهو متشکل از راست افراطی و سیاستمداران مذهبی وجود نخواهد داشت. بعید است که این اتحاد پس از جنگ غزه مدت زیادی دوام بیاورد و مخالفان نتانیاهو امیدوارند که دولت بعدی پذیرای گفتگو با فلسطینیان باشد. یکی از قانونگذاران میانه رو اسرائیلی می گوید: “ما آموخته ایم که باید خود را به نحوی خوب از آنها جدا کنیم. زمان شروع این بحث فرا رسیده است.”
در طرف فلسطینی، حماس همیشه مایل به انجام بازی اسپویلر بوده است. اولین حملات انتحاری در این کشور در دهه 1990 روند صلح اسلو را خراب کرد. علاوه بر این، رویدادهای انتفاضه دوم (قیام) 2000 تا 2005 باعث شد که نسلی از اسرائیلی ها با ایده سازش مخالفت کنند. حماس ممکن است پس از جنگ غزه ناپدید شود، اما ممکن است گروه دیگری جای آن را بگیرد.
مردم عادی نیز ایمان خود را به راه حل دو کشور از دست داده اند. یک نظرسنجی در سپتامبر 2022 توسط مؤسسه دموکراسی اسرائیل، یک اندیشکده غیرحزبی، نشان داد که تنها 32 درصد از یهودیان اسرائیل از دو کشور حمایت می کنند که در مقایسه با 47 درصد پنج سال قبل کاهش یافته است. البته، اعراب اسرائیل که یک پنجم جمعیت را تشکیل می‌دهند، همچنان از این ایده حمایت می‌کنند، اگرچه حمایت آنها کاهش یافته است. بنابراین، از 87 درصد در سال 2017 به 71 درصد در سال 2022 رسیده است. اکثر یهودیان اسرائیل وضعیت موجود را ترجیح می دهند.
علاوه بر این، حمایت از راه حل دو دولتی در میان فلسطینی ها به شدت کاهش یافته است. یک نظرسنجی در ژوئن 2023 توسط مرکز تحقیقات سیاست و بررسی فلسطین نشان داد که تنها 28 درصد هنوز از راه حل دو دولتی حمایت می کنند. در حالی که 10 سال پیش، حدود 53 درصد از آنها از این ایده حمایت کردند. با این حال، در همان زمان، تنها 39٪ اجرای آن را عملی می دانستند.
خوش‌بین‌ها انتظار دارند این نتایج بد باشد و استدلال می‌کنند که بعید است مردم از چیزی که غیرممکن می‌دانند حمایت کنند. یک روند صلح معنادار می تواند نتیجه انتخابات را بهبود بخشد. یک وزیر سابق فلسطینی گفت: «فکر نمی‌کنم مردم ما فرصت پایان دادن به اشغال را رد کنند.» اما رویدادهای هفته‌های اخیر می‌تواند هر دو طرف را در برابر ایده سازش مقاومت بیشتری نشان دهد.
در بخشی از این گزارش آمده است: پس از حمله حماس، تعداد کمی از اسرائیلی ها به طور علنی از راه حل دو دولتی یا هر راه حل دیگری صحبت می کنند. اما مقامات دفاعی این موضوع را پشت درهای بسته مطرح می کنند. این تا حدی به این دلیل است که دولت نتانیاهو قادر به بحث جدی درباره استراتژی بلندمدت اسرائیل نیست.
حال این سوال پیش می آید که چه کسی نقش میانجی را بازی می کند؟ اگرچه روسیه و چین آرزوی ایفای نقش در صلح خاورمیانه را دارند، اما هیچ کدام از آنها نفوذ یا اعتباری برای پذیرش ندارند. اتحادیه اروپا ممکن است خود را به عنوان یک میانجی صادق معرفی کند، اما جدی گرفته نمی شود.
همچنین می توان در مورد ایالات متحده گفت که جو بایدن در طول سه سال اول ریاست جمهوری خود، مناقشه را نادیده گرفت. زیرا او در سال 2024 مسائل دیگری را در سر خواهد داشت. در عین حال، نه اسرائیلی‌ها و نه فلسطینی‌ها احتمالاً با رئیس‌جمهوری که به زودی سرنگون می‌شود، وارد روند صلح نخواهند شد. اگر بایدن در سال 2024 پیروز شود، می‌تواند تلاش‌ها را برای روند دو کشوری رهبری کند.
اما اگر دونالد ترامپ پیروز شود، داستان دیگری نمایان خواهد شد. در ژانویه 2020، ترامپ پس از سال ها جست و جو از یک طرح صلح رونمایی کرد. این طرح توسط جارد کوشنر، داماد او طراحی شده است. این طرح مضحک طرفدار اسرائیل در بدو ورود مرده تلقی شد. بر اساس این طرح تنها 75 درصد از کرانه باختری اشغالی به فلسطینیان واگذار شد. این در حالی است که طبق آن برنامه، اسرائیل قرار بود دره اردن را حفظ کند و با واگذاری قطعاتی از صحرای خشک نقب، خسارات فلسطینیان را جبران کند. به عنوان پایتخت فلسطین، به چند حومه فقیرنشین بیت المقدس شرقی نیز محدود بود. جای تعجب نیست که فلسطینی ها حتی از بحث در مورد این پیشنهاد خودداری کردند.
