آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی جای فراسوی زمان و مکان

ایران پر است از میراث‌های غنی فرهنگی و معنوی که با پا گذاشتن در هر کدام از آن‌ها مسحور زیبایی‌ها و شگفتی‌هایشان می‌شویم. یکی از این میراث‌های فرهنگی غنی، آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی است که به عنوان یکی از زیباترین جاهای دیدنی اردبیل شناخته می‌شود.

آرامگاه شیخ صفی در اردبیل در واقع یک شگفتی معماری است؛ ترکیبی خیره‌کننده از عناصر هنر ایرانی، آذربایجانی و اسلامی. ساختار پیچیده این بنا نشان‌دهنده نبوغ استادانی است که مهارت‌هایشان را وقف تلفیق هنر و معنویت کرده‌اند.

آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی از نظر تاریخی و فرهنگی اهمیت خیلی زیادی دارد؛ شیخ صفی الدین اردبیلی از عارفان برجسته در سلسله صفویه بود. این مکان مقبره سایر اعضای خانواده اردبیلی را هم در خود جا داده که ارزش تاریخی‌اش را چند برابر می‌کند.

آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی کجاست؟

این مقبره که به مجموعه خانقاه و حرم شیخ صفی الدین معروف است، در استان و شهر اردبیل قرار دارد. این آرامگاه را در داخل شهر و در خیابان شیخ صفی پیدا می‌کنید.

لوکیشن آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی روی گوگل مپ

تاریخچه آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی

ریشه‌های مقبره باشکوه شیخ صفی اردبیلی به قرن سیزدهم میلادی برمی‌گردد. وقتی که شیخ صفی الدین استاد بزرگ صوفی و رهبر روحانی، مدرسه عرفانی خود را در شهر اردبیل تاسیس کرد. تعالیم و رهنمودهای معنوی شیخ، پیروان زیادی را به سمت او جلب کرد.

با درگذشت شیخ صفی الدین اردبیلی در سال ۱۳۳۴ به دستور نوادگان او آرامگاهی برایش ساختند که بعد از مدتی تبدیل به یک زیارتگاه باشکوه شد. این آرامگاه در قرن شانزدهم و در زمان شاه اسماعیل اول، به یکی از زیباترین شاهکارهای معماری تبدیل شده بود.

آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی در طول عمر خود شاهد چندین رویداد مهم تاریخی بود؛ یکی از این رویدادها در قرن هجدهم زمانی اتفاق افتاد که زلزله شدیدی باعث آسیب به بنا شد. بعد از آن نوادگان سلسله صفوی تلاش‌های زیادی برای مرمت آن کردند.

آرامگاه شیخ صفی‌ در اردبیل حالا به عنوان یک زیارتگاه و یک گنجینه ارزشمند فرهنگی شناخته می‌شود. در این مکان نه‌تنها آرامگاه شیخ، بلکه مقبره سایر اعضای خاندان اردبیلی قرار دارد. این مکان جایی فراتر از عبادتگاه است چون موزه‌ای باشکوه در آن قرار دارد که نسخه‌های خطی و آثار هنری دوره‌های مختلف تاریخ ایران را به نمایش می‌گذارد.

علت نام‌گذاری آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی

آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی به نام خود شیخ صفی الدین اردبیلی که از رهبران برجسته صوفیه و بنیان‌گذار سلسله تصوف صفوی بود، نام‌گذاری شده است. شیخ صفی الدین در قرون سیزدهم و چهاردهم زندگی می‌کرد و به دلیل تعالیم معنوی و آموزش‌های مذهبی احترام زیادی بین مردم داشت.

معماری آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی

آرامگاه شیخ صفی‌ در اردبیل بخشی از مجموعه خانقاه و حرم شیخ صفی الدین، سبک معماری منحصر به فرد و چشمگیری دارد. نمای کلی ساختمان دارای طرحی مستطیل شکل با ساختارهای به هم پیوسته در اطراف صحن باز است.

این مجموعه دارای یک حیاط بیرونی وسیع است که فضایی باز را برای بازدیدکنندگان فراهم می‌کند. آرامگاه شیخ صفی از طبقات مختلفی تشکیل شده که هر طبقه بخش‌ها و اتاقک‌های مختلفی دارد. این مقبره دارای یک گنبد باشکوه است که با کاشی‌کاری‌های پیچیده و نقوش هندسی مسحورکننده، سبک هنری و معماری دوران صفویه را به نمایش می‌گذارد.

درباره معمار یا طراح آرامگاه شیخ صفی اردبیلی اطلاعات دقیقی در دست نیست. اما این را مطمئنا می‌دانم که در زمان شاه طهماسب اول، فرمانروای سلسله صفویه ساخته شد. ساختن مجموعه خانقاه و حرم چندین سال طول کشید. طبق تخمین‌هایی که زده شده، روند ساخت و ساز این مجموعه چندین دهه طول کشید؛ یعنی از قرن شانزدهم شروع شد و تا قرن هفدهم ادامه پیدا کرد.

مصالحی که بنا را با آن ساختند، شامل آجر، سنگ  و گچ است. عناصر تزئینی آن هم دارای کاشی‌کاری‌های نفیس، کنده‌کاری‌های چوبی پیچیده و طرح‌های گچ‌بری تزئین‌شده هستند. آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی درواقع یک شاهکار معماری قابل توجه شناخته می‌شود که ترکیبی از عناصر سبک معماری ایرانی، اسلامی و صفویه است.

بخش‌های مختلف آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی

مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی به مجموعه خانقاه و امام‌زاده شیخ صفی اردبیلی هم معروف است. این مجموعه از سازه‌های به هم پیوسته تشکیل شده که در ادامه بعضی از مهم‌ترین آن‌ها را معرفی می‌کنم.

– سردر و ورودی اصلی

شما از طریق یک دروازه اصلی وارد مجموعه می‌شوید که به ورودی اصلی مقبره است. این سردر جزئیات معماری پیچیده‌ای دارد با کاشی‌کاری، خوشنویسی و نقوش مختلف تزئین شده است.

– حیاط داخلی و صحن آرامگاه

بعد از ورود به مجموعه، حیاط داخلی بزرگی وجود دارد که فضای باز آرامی برای بازدیدکنندگان فراهم می‌کند. این حیاط با باغچه‌های زیبا، فواره‌ها و مسیرهای سرسبزی تزئین شده است.

– ایوان و سنگ مزارهای مرمری

در داخل مجموعه یک ایوان با محوطه ورودی وجود دارد که به آرامگاه منتهی می‌شود. این منطقه با سنگ‌ مزارهای مرمری تزئین شده که نشان یادبودی برای احترام به افراد از دنیا رفته سلسله صفوی است.

– جنت سرا

جنت سرا در آرامگاه شیخ صفی اردبیلی منطقه‌ای سرشار از آرامش است که با معماری خاص و باغچه زیبایی که دارد، جایی است مناسب خلوت کردن و رسیدن به آرامش درونی.

– گنبد الله الله و مقبره شیخ صفی

سازه گنبدی شکل آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی محل دفن او است. این گنبد که به گنبد الله الله معروف است، یکی از عناصر مهم معماری کل بنا است. در داخل این گنبد مقبره شیخ صفی قرار دارد که با فضایی روحانی و معنوی تزئین شده است.

– مقبره شاه اسماعیل اول

یکی دیگر از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این مجموعه، وجود آرامگاه شاه اسماعیل اول، بنیانگذار سلسله صفوی و از کلیدی‌ترین شخصیت‌های تاریخ ایران است. آرامگاه او در کانونی‌ترین نقطه مجموعه قرار دارد و یک مکان مهم از نظر گردشگری شناخته می‌شود.

– عمارت چینی خانه (جمع‌خانه)

عمارت خانه چینی یا کاخ چینی، ساختاری منحصر به فرد در این مجموعه است. سبک معماری متمایز، حکاکی‌های چوبی پیچیده، رنگ‌های زنده و نقوش چینی از ویژگی‌های برجسته این عمارت هستند. عمارت چینی درواقع شاهدی است بر تبادلات فرهنگی و تاثیرات رایج در دوران حکومت صفویه.

– حرم‌خانه آرامگاه

حرم‌خانه در داخل این مجموععه شامل مقبره افراد مختلف مرتبط با سلسله صفوی، رهبران صوفی و شخصیت‌های مهم تاریخی دیگر می‌شود. این مقبره‌ها با کاشی‌کاری، خوشنویسی و عناصر دیگر با دقت زیادی تزئین شده‌اند.

– چله‌خانه قدیم و جدید

در این مجموعه دو چله خانه وجود دارد که یکی از آن‌ها به اسم خود شیخ صفی الدین اردبیلی است که به آن چله خانه قدیم هم می‌گویند. بعدی چله خانه جدید نام دارد که به اسم صدر الدین موسی ساخته شده است. چله خانه قدیم به دلیل وجود جنت سرا خیلی جلوی دید نیست. چله خانه جدید هم حالا به ساختمانی نیمه مخروبه تبدیل شده و در سمت غرب حیاط میانی است.

– دارالحفاظ آرامگاه

دارالحافظ که به خانه قرآن هم معروف است، بخشی از مجموعه آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی است که به عنوان فضای آموزشی برای حفظ و تلاوت قرآن عمل می‌کرد. این فضا نقشی حیاتی در فعالیت‌های دینی و علمی عصر صفویه داشت.

دارالحافظ به عنوان محوطه‌ای اختصاصی طراحی شده بود که دانش آموزانی که به حافظین قرآن معروف بودند، در آن به مطالعه و تلاوت قرآن می‌پرداختند. این فضا برای ایجاد محیطی مناسب برای یادگیری و حفظ قرآن در نظر گرفته شده بود.

– دارالحدیث

دارالحدیث که به خانه حدیث هم معروف است به مطالعه، تدریس و نشر ادبیات حدیث اختصاص داشت. حدیث به سخنان، اعمال و تأییدات حضرت محمد اشاره دارد که منبع مهمی برای هدایت مسلمانان است. دارالحدیث نقش بسزایی در فعالیت‌های فکری و علمی عصر صفویه به ویژه در حوزه فقه و علوم دینی داشت. در دارالحدیث، محققان به بررسی انتقادی ادبیات حدیث می‌پرداختند و صحت، طبقه‌بندی و تفسیر روایات و احادیث را بررسی می‌کردند.

ساخت دارالحدیث در آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی نشان دهنده اهمیت حفظ و اشاعه علم حدیث در دوران صفوی و تعهد صفویان به علوم دینی و تلاش آنها برای ایجاد فضایی مناسب برای مطالعه و تبلیغ آموزه‌های اسلامی است.

– گورستان شهدا یا شهیدگاه

گورستان شهدا که به اسم شهیدگاه هم شناخته می‌شود، مکانی است که به عنوان یادبود و تکریم شهدا از آن یاد می‌کنند. این فضا شامل ردیف‌هایی از قبرهایی است که هر کدام با سنگ قبرها یا نشان‌هایی به یاد افراد مدفون مشخص شده‌اند. شهیدگاه در آرامگاه شیخ صفی مکانی مقدس است که بازدیدکنندگان اغلب برای ادای احترام، اقامه نماز و راز و نیاز به آن‌جا می‌آیند.

تزیینات آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی

آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی با تزیینات نفیس آراسته شده و فضایی خیره کننده توجه هر کسی را در نگاه اول به خود جلب می‌کند. این تزیینات نشان از تسلط بر هنر و صنعت ایرانی و اسلامی است.

– رنگ‌های دیدنی

گنبد و دیوارهای مقبره مجموعه‌ای غنی از رنگ‌های زنده را به نمایش می‌گذارد. این رنگ‌ها اغلب شامل سایه‌های آبی، فیروزه‌ای، سبز و طلایی هستند که تأثیر بصری فریبنده‌ای ایجاد می‌کنند و حس معنویت و ظرافت را در دل آدم زنده می‌کنند.

– خوش‌نویسی‌ها

خوشنویسی‌های این بنا با خط عربی و فارسی که به طرز ماهرانه‌ای توسط صنعتگران با استعداد طراحی شده است، دیوارها، طاق‌ها و گنبدها را زینت می‌دهد. این کتیبه‌ها معمولاً شامل آیات قرآن، ادعیه و گزیده‌های شعری است که پیام‌های معنوی را منتقل می‌کند و جذابیت زیبایی‌شناختی فضا را افزایش می‌دهد.

– کتیبه‌های تاریخی

کتیبه‌های یافت‌شده در سرتاسر مقبره دارای معانی عمیق مذهبی و فلسفی هستند. این کتیبه‌ها شامل نقل‌قول‌هایی از آموزه‌های شیخ صفی الدین اردبیلی، ابیات شعر، یا حمد و ثنای خداوند و حضرت محمد می‌شوند.

– کاشی‌کاری‌ها

یکی دیگر از زیبایی‌های آرامگاه شیخ صفی اردبیلی کاشی کاری‌های پیچیده‌ای است که به کاشی‌کاری‌های معرق ایرانی یا اسلامی معروف است. کاشی‌ها به‌طور دقیق چیده شده‌اند تا الگوهای هندسی، نقوش گل و طرح‌های پیچیده را تشکیل دهند.

– مقرنس‌های دیدنی

مقرنس به گچ بری‌های تزیینی می‌گویند که در سقف‌ها و طاق‌ها پیدا می‌شوند. مقرنس از عناصر هندسی کوچک و سه بعدی تشکیل شده که ساختاری شبیه لانه زنبور ایجاد می‌کند. طرح‌های مقرنس هم اهداف زیبایی‌شناختی و هم ساختاری دارند و عمق، بافت و زیبایی معماری را به فضاهای داخلی می‌بخشند.

مسیر دسترسی به آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی

آرامگاه شیخ صفی‌ در اردبیل است و برای رسیدن به مقبره چند راه وجود دارد.

– سفر با هواپیما

نزدیک‌ترین فرودگاه به آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی فرودگاه بین المللی اردبیل است که تقریباً در ۱۱ کیلومتری جنوب شرقی مقبره قرار دارد. برای رسیدن به مقبره از فرودگاه می‌توانید تاکسی بگیرید یا ماشین شخصی کرایه کنید که حدود ۱۵ تا ۲۰ دقیقه طول می‌کشد.

– سفر با قطار

نزدیک‌ترین ایستگاه قطار به آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی، ایستگاه راه آهن اردبیل است که در مرکز شهر و در حدود ۴ کیلومتری مقبره قرار دارد. برای رسیدن به مقبره از ایستگاه قطار می‌توانید تاکسی بگیرید یا از وسایل حمل‌ونقل عمومی استفاده کنید که حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه طول می‌کشد.

– مسیر تهران تا آرامگاه

اگر از تهران به سمت مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی از طریق جاده می‌روید، مسیر زیر را باید طی کنید.
از اتوبان تهران-قزوین به سمت غرب بروید تا به قزوین برسید که تقریباً ۱۵۲ کیلومتر از تهران فاصله دارد. از قزوین به سمت شمال غرب به بزرگراه قزوین – رشت بروید تا به رشت برسید که تقریباً ۲۰۰ کیلومتر از قزوین فاصله دارد.

از رشت به بزرگراه رشت – اردبیل بروید تا به اردبیل برسید که تقریباً ۱۵۶ کیلومتر از رشت فاصله دارد. بعد از ورود به اردبیل، تابلوها را دنبال کنید یا از گوگل مپ استفاده کنید تا به آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی در داخل شهر برسید.

بهترین زمان بازدید از آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی

بهترین زمان برای بازدید از مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی از نظر هزینه، خلوتی یا شلوغی می‌تواند بر اساس عوامل مختلفی مثل آب و هوا، رویدادهای محلی و فصول اوج گردشگری متفاوت باشد. برای صرفه‌جویی در هزینه‌ها، به طور کلی توصیه می‌کنم در فصولی که پیک نیست سفر کنید. چون در مقایسه با فصول اوج گردشگری، نرخ اقامت و هزینه سفر کمتری دارند. در اردبیل، فصول کم پیک معمولاً در زمستان و تابستان است.

اگر دوست دارید با آرامش و تمرکز به آرامگاه سر بزنید، توصیه می‌کنم در روزهای هفته، به ویژه خارج از تعطیلات رسمی از مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی دیدن کنید. مثلا صبح زود یا اواخر بعد از ظهر بهترین زمان است. یادتان باشد که شرایط آب‌وهوایی را هم حتما در نظر بگیرید. اردبیل زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدلی دارد؛ پس اگر با برف و سرمای شدید میانه خوبی ندارید، بهتر است در تابستان به شهر سفر کنید.

امکانات رفاهی آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی

در آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی معمولاً پارکینگ‌های عمومی پیدا می‌شود و جای نگرانی نیست. برای خوردن غذاهای محلی هم می‌توانید به رستوران‌های محلی نزدیک آرامگاه بروید و از غذاهای محلی آنجا میل کنید و یک استراحت حسابی را تجربه کنید.

اگر دنبال جایی هستید که بتوانید با آرامش عبادت کنید، باید بگویم آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی بهترین جا برای این کار است. فضای معنوی و مذهبی آن‌جا آرامش عجیبی دارد و باعث می‌شود دلتان بخواهد ساعت‌ها بنشینید و راز و نیاز کنید!

جاهای دیدنی نزدیک به آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی

در ادامه بعضی از مهم‌ترین و جذاب‌ترین جاهای دیدنی نزدیک به آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی را معرفی می‌کنم.

– عالی قاپو

عالی قاپو نزدیک آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی محل اقامت شاهان صفوی بوده و برای امور تشریفاتی و اداری استفاده می‌شده. کاخ عالی قاپو به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد معماری و عناصر هنری خود شهرت زیادی دارد. ورودی اصلی کاخ یک سردر باشکوه دارد که با کاشی‌کاری‌های مسحورکننده، خوشنویسی‌ها و طاق‌ها تزئین شده است.

این کاخ زیبا با تلار آینه‌اش دل هر کسی را در نگاه اول می‌برد. تالار آینه با آینه کاری‌های زیبا روی دیوارها و سقف‌های آن جلوه بصری مسحورکننده‌ای ایجاد کرده است.

– خانه تاریخی خادم باشی

این بنای تاریخی زیبا نزدیک آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی مربوط به دوره قاجار است که در محله اوچدکان اردبیل قرار دارد. جالب است بدانید این بنا متعلق به شیخ صفی‌الدین اردبیلی بوده است. متاسفانه بخش زیادی از این بنا حالا متروک شده و فقط چندتایی آجر و کاشی‌کاری به چشم می‌خورد.

– پل هفت چشمه

پل هفت‌ چشمه که آن را به اسم‌های پل داش کسن یا کورپی قرمزی هم می‌شناسند، یکی از تاریخی‌ترین و زیباترین دیدنی‌های اردبیل نزدیک آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی است. برای دیدن این پل جذاب باید به میدان پانزده خرداد بروید و در ابتدای خیابان ساحلی رودخانه بالیقو چای را دنبال کنید تا به پل هفت چشمه برسید. این پل را با گچ و آهک ساختند و از قدیمی‌ترین سازه‌های دوران صفویه است.

– موزه مردم شناسی اردبیل

برای رفتن به موزه مردم شناسی نزدیک آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی باید به میدان عالی قاپوی اردبیل بروید. جذابیت اصلی موزه مردم شناسی اردبیل به ۳۳ نوع مجسمه آن با پوشش‌های زیبای محلی مردم استان اردبیل است. در این موزه می‌توانید دست نوشته‌های قدیمی این منطقه را ببینید و با نحوه صحبت کردن، پوشش، آداب و رسوم و غذاهای محلی آن‌جا بیشتر آشنا شوید.

توصیه‌های بازدید آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی

قبل از هر چیزی برای رفتن به آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی باید کفش راحت بپوشید. چون ممکن است پیاده‌روی‌های طولانی مدت داشته باشید. همینطور لباس‌های نخی که در برابر آفتاب پوستتان را حفظ می‌کنند. کرم ضد آفتاب، عینک و کلاه هم فراموش نکنید.

بهترین زمان از روز برای بازدید از مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی معمولاً در اوایل صبح یا اواخر بعد از ظهر است که هوا خنک‌تر است و نور برای عکاسی عالی است.

آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی؛ جایی برای آرامش

زمانی که به آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی قدم می‌گذارید، آماده سفری باشید که شما را از زمان حال دور کند. جایی که پر از حس احترام و معنویت است و هر قدم شما را با شگفتی‌های معماری آشنا می‌کند. کاشی‌کاری‌های جذاب و گنبندهای باشکوه این مقبره شما را به معنای واقعی شگفت‌زده می‌کند. در یک کلام با رفتن به آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی وارد عصر عرفان می‌شوید.