بازار؛ گروه استان ها: گردشگری کشاورزی یکی از ظرفیت های بین حوزه ای در توسعه است که طی چند سال اخیر در کشور رواج یافته و استان گلستان هم به دلیل دارای بودن پتانسل های بالا، هم در بخش کشاورزی و هم گردشگری، در این رابطه پیشتاز است. با این حال به نظر می رسد در بخش توسعه این واحدها، راهکارهای تخصصی لحاظ نشده است.
در همین رابطه برای بررسی وضعیت و ظرفیت مزارع گردشگری گلستان گفتگویی با «مجید زمانی» مدیر مزرعه گردشگری «توسکافارم» و از پیشگامان این کسب و کار در استان انجام دادیم که در ادامه می خوانید.
* در استان گلستان چند مزرعه گردشگری فعال داریم و به نظر شما آیا این تعداد متناسب با ظرفیت ها دیده شده است؟
در حال حاضر استان گلستان با دارا بودن ۳۲ مزرعه گردشگری و دارا بودن سهم بیش از ۳۰ درصدی مزارع دارای مجوز بهره برداری کشور، از نظر کمی در رتبه نخست قرار دارد.
به نظر بنده استان ما خیلی بیشتر از این تعداد ظرفیت دارد؛ تمام عرصه های مستعد زراعی و باغی استان بخصوص کشاورزان پیشرو، با اختصاص بخشی از عرصه خود می توانند فعالیت گردشگری کشاورزی را پیوست فعالیت اصلی خود کنند. استان گلستان با دارا بودن ۵۶۰ هزار هکتار اراضی زراعی و حدود ۴۰ هزار هکتار اراضی باغی و چهار میلیون واحد دامی و تولید سالانه پنج میلیون تن انواع محصولات زراعی و باغی و دامی یکی از قطبهای کشاورزی کشور هست که گردشگری کشاورزی می تواند ویترین زیبایی برای نمایش ظرفیت ها و توان بخش کشاورزی استان باشد.
البته در حال حاضر تاسیس و راه اندازی مزارع گردشگری بر مبنای ظرفیت سنجی هر منطقه بر اساس اسناد بالادستی از قبیل سند آمایش استان صورت نگرفته و بر اساس درخواست متقاضیان مجوز صادر می شود.
* آیا نظارتی بر عملکرد و کیفیت خدمات ارائه شده توسط این مزارع انجام می شود؟
اساس فعالیت گردشگری کشاورزی بر مبنای خلاقیت و نوآوری در عرصه های کشاورزی است. گردشگری کشاورزی می‌تواند با طراحی و اجرای درست حداقل تا دو برابر بهره وری عرصه های کشاورزی را افزایش دهد ولی این خیلی مهم است که هر کدام از مزارع بتوانند خدمات متفاوت و متنوعی ارائه کنند و اصطلاحا هر کدام حداقل یک مزیت نسبی به دیگری داشته باشند.
بعنوان مثال در استان ما چند مزرعه گردشگری با رویکردهای مختلف وجود دارد که آن ها را از یکدیگر متمایز کرده است. گل و گیاهان زینتی، محصولات باغی، دامپروری و گیاهان دارویی، محصولات یا خدماتی هستند که در این مزارع ارائه می شوند.
البته از تعداد کل مزارع گردشگری استان، حداکثر ۲۰ درصد آن ها فعالیت بیشتری دارند که البته دلیل اصلی آن نوپا و نو ظهور بودن این صنعت جدید است که هنوز عمری کمتر از سه سال دارد و افراد دارای مجوز و پروانه پهره برداری هنوز در حال آزمون و خطا در این عرصه هستند.
* جایگاه مزارع گردشگری در توسعه دو بخش کشاورزی و گردشگری چیست؟
به اعتقاد بنده در استان گلستان گردشگری کشاورزی می‌تواند به تنهایی بیشترین سهم را در ارتقا کمی و کیفی هر دو بخش کشاورزی و گردشگری داشته باشد. در تمامی اسناد بالادستی کشاورزی و گردشگری دو بال و یا محور توسعه استان ذکر شده است. بنده اعتقاد راسخ دارم موضوع گردشگری کشاورزی در آینده نزدیک بیشترین سهم را در بهبود اقتصاد استان خواهد داشت.
بنده اعتقاد راسخ دارم موضوع گردشگری کشاورزی در آینده نزدیک بیشترین سهم را در بهبود اقتصاد استان خواهد داشت
بطور مثال بنده به عنوان یک فعال گردشگری سال هاست که می بینم تیتر تورهای گردشگری به استان گلستان خالد نبی است و سالانه گردشگران زیادی به آنجا می آیند که به نظر بنده انگیزه اصلی آنها بازدید و عکاسی در مزارع زیبای کلزا و دشت های زیبا و توپوگرافی خاص آن منطقه است تا بقیه موارد از قبیل گورستان تاریخی منطقه؛ همین الان که همزمان شاهد گل دادن مزارع آفتابگردان بخصوص در شرق استان هستیم مطلع هستم که گردشگران، گروه های فیلمسازی و عکاسی برنامه های زیادی را در این مزارع زیبا داشته اند؛ تمام عرصه های زراعی و باغی ما در صورت طراحی و پیش بینی مناسب می توانند باعث جذب گردشگر به استان شوند. اتفاقی که نیازی به جذب سرمایه گذار و سرمایه گذاری جدید ندارد و فقط با استفاده مناسب از ظرفیت ها و داشته هایمان می توانیم به این مهم دست یابیم.
* چقدر مزارع ایران به استانداردهای دنیا نزدیک است؟
در حال حاضر با توجه به اینکه شیوه نامه و یا ضوابطی برای درجه بندی مزارع نداریم نمی توانم نظر دقیقی بدهم. البته که هنوز فاصله زیادی داریم که بخشی از آن مربوط به ضعف قوانین یا عدم اجرای صحیح آن و بخشی دیگر مربوط به جامعه است که هنوز باید آموزش ببینند و به نوعی فرهنگ سازی شود.
* موانع پیش روی بهبود کیفیت، کمیت و احداث مزارع چیست؟
فعلا بزرگترین چالش عدم آگاهی و آموزش متقاضیان و البته مدیران این حوزه است. گردشگری کشاورزی در واقع یک نگرش و رویه جدید در بهره برداری از اراضی کشاورزی و مزارع است، نه احداث بنا و تاسیسات. فعالیت اصلی در مزارع گردشگری باید همان کشاورزی باشد و البته خدمات گردشگری باید در همان چارچوب و همگون با آن باشد.
بطور مثال احداث یک رستوران یا کافه یا شهر بازی در یک مزرعه و زمین کشاورزی به نظر بنده مخالف روح و نیت اصلی گردشگری کشاورزی است. برگزاری بازارچه محصولات مزرعه، ارائه کار داوطلبانه، برگزاری جشنواره محصول، برگزاری کلاس‌های آموزشی و تفریحی تجربه گرا در مزرعه از قبیل پخت نان، شیردوشی، کاشت و داشت گیاه، باغبانی و فعالیت هایی از این دست می توانند محور فعالیتهای اصلی مزرعه قرار گیرند.
البته در مورد احداث بنا از قبیل ایجاد کافه، رستوران، اقامتگاه و سایر ابنیه با اخذ مجوز قانونی مانعی ندارد. یکی دیگر از مشکلات ما در این حوزه ضعف ساختاری قوانین است. در حال حاضر مجوز این فعالیت به استناد دستورالعمل صدور مجوز گردشگری کشاورزی توسط ادارات کل میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی صادر می شود در صورتی که ظاهرا شیوه نامه و ضوابط احداث و بهره برداری از مزارع گردشگری در وزارت جهاد کشاورزی در حال نگارش و تدوین است که در آینده می تواند باعث ایجاد چالش و سردرگمی هم برای قانون گزار هم برای بهره بردار شود.
یکی دیگر از چالش های پیش رو صدور بی‌رویه و بی ضابطه مجوز بدون در نظر گرفتن ظرفیت‌های هر منطقه در کشور است
یکی دیگر از چالش های پیش رو صدور بی‌رویه و بی ضابطه مجوز بدون در نظر گرفتن ظرفیت‌های هر منطقه در کشور است. به نظر می رسد در یک دوره حداقل پنج ساله بهتر است مجوز به واحدهای تبدیلی که عمدتا دارای زیر ساخت‌های اولیه از قبیل آب و برق و گاز و راه مناسب و بناهای احتمالی و البته سابقه قبلی مشخص هستند داده شود تا به کشاورزی که صرفا یک هکتار زمین زراعی داشته و تا قبل از آن صرفا گندم می کاشته و الان علاقمند و متقاضی احداث مزرعه گردشگری است. در حال حاضر طبق دستورالعمل جاری هر دوی متقاضی که در بالا عرض کردم ازنظر قانون تفاوتی ندارند.
* تعامل دولت را در ارتقا جایگاه مزارع چطور ارزیابی می کنید؟
دولت ها تاثیر بسزایی می توانند داشته باشند. گردشگری کشاورزی یا اگریتوریسم سهم عمده ای در اقتصاد کشاورزی کشورهای مختلف دارد. در آسیا کشورهایی مثل تایلند، اندونری، مالزی، هندوستان و فیلیپین در این حوزه پیشرو هستند. یکی از دلایل اصلی موفقیت آنها همین نقش دولت و قوانین درست بوده است. در کشور ما و در استان‌های مختلف متاسفانه به دلیل نداشتن قانون مشخص هنوز در تعامل با متقاضیان این حوزه رفتارهای سلیقه ای صورت می‌پذیرد که دولت می تواند این مشکل را برطرف کند.
در واقع در دنیای امروز کشاورزی تک کارکردی منسوخ شده و کشاورزی چندکارکردی جایگزین آن شده است. یکی و شاید مهمترین بخش در کشاورزی چند کارکردی تلفیق دو صنعت کشاورزی و گردشگری که همان گردشگری کشاورزی یا اگریتوریسم است.
* ایا این نوع کسب و کار در فضای دولتی پذیرفته شده است؟
در حال حاضر کمی برای مدیران ما قضیه مبهم است. در بخش کشاورزی بیشترین تمرکز بر مسائل فنی از قبیل تغذیه، گیاه پزشکی، مدیریت آبیاری، الگوی کشت، کشت قراردادی و مسائلی از این قبیل است که شاید با انجام درست و دقیق هر کدام بتوان مجموعا باعث افزایش عملکرد و بهره برداری کشاورزی تا ۳۰ درصد شد. در حالی که گردشگری کشاورزی به تنهایی و ضمن حفظ کاربری کشاورزی، می‌تواند تا ۱۰۰ درصد بهره وری و درآمد مازاد برای بهره بردار ایجاد کند.
بنده در مزرعه توسکا در حال بررسی و تست فرمول های مختلفی در مدیریت مزارع با رویکرد گردشگری هستم. امیدوارم بتوانم به عنوان یک فرمول ثابت شده با هدف افزایش حداقل ۱۰۰ درصدی بهره وری اراضی کشاورزی آن را تقدیم منطقه و استان زیبای گلستان و البته کشاورزی و گردشگری کشور کنم.
* نقش بانک ها رو چطور ارزیای می کنید؟
تا الان حداقل بنده از اینکه همکاران مزرعه دار در کشور توانسته باشند از تسهیلات بانکی استفاده کنند اطلاعی ندارم. کما اینکه معتقدم تسهیلات بانکی می تواند کمک موثری حداقل جهت تامین سرمایه در گردش مزارع گردشگری باشد.
