بازار؛ گروه بین المللی: چند روز پیش سخنگوی وزارت خارجه روسیه از بسته شدن توافق جهانی تهران و مسکو خبر داد. به گفته «ماریا زاخارووا»، دو کشور به صورت مفصل و سازنده روی این توافق کار کردند و درباره آن تبادل نظر کردند و اکنون می توان گفت که این توافق بسته شده است.
ایران و روسیه در آینده نزدیک قرارداد همکاری جامع بین دو کشور امضا می کنند و تاریخ دقیق آن اعلام خواهد شد. این توافق بدون شک پیامدهای مهم سیاسی، امنیتی و البته اقتصادی خواهد داشت که در شرایط و رویدادهای کنونی اروپای شرقی و آسیای غربی از اهمیت بالایی برخوردار است.
امروز ایالات متحده و شرکای اروپایی اش تلاش زیادی برای تحمیل شکست نظامی و ژئوپلیتیکی بر روسیه انجام می دهند و روسیه را در یک بحران عمیق اقتصادی فرو می برند و در سطح بین المللی منزوی می کنند. ایران نیز در وضعیت مشابهی قرار دارد که فشارهای سیاسی-نظامی و اقتصادی فزاینده غرب را تحمل می کند.
دلایل ژئوپلیتیک نزدیک ایران و روسیه.
افزایش تنش ها بین روسیه و کشورهای غربی پس از آغاز جنگ اوکراین و تشدید تحریم های غرب علیه روسیه، چشم انداز ژئوپلیتیک بین المللی را به شدت تغییر داده و انگیزه ای برای نزدیکی روسیه و ایران و امضای یک توافق جامع ایجاد کرده است. بین دو کشور تهران بیش از چهل سال است که تحت تحریم های شدید غرب بوده و همواره در معرض تهدیدات سیاسی-نظامی قرار دارد.
امروز ایالات متحده و شرکای اروپایی اش تلاش زیادی برای تحمیل شکست نظامی و ژئوپلیتیکی بر روسیه انجام می دهند و روسیه را در یک بحران عمیق اقتصادی فرو می برند و در سطح بین المللی منزوی می کنند. ایران نیز در وضعیت مشابهی قرار دارد که در آن فشارهای سیاسی-نظامی و اقتصادی فزاینده غرب را تحمل می کند. پس از انقلاب اسلامی، ایالات متحده همچنان به اعمال تحریم های جدید علیه ایران برای تشدید چالش های اجتماعی-اقتصادی در این کشور ادامه می دهد.
در این شرایط مسکو و تهران با توجه به رویکرد «چرخش به شرق» فعالانه روابط و همکاری با کشورها را تقویت کردند تا در مقابل آمریکا تسلیم نشوند و بخواهند روابط دوستانه با یکدیگر توسعه دهند. واقعیت های نوظهور ژئوپلیتیک، پیش شرط های مشخصی را برای نزدیک شدن مسکو و تهران، تشدید و افزایش سطح همکاری ها در زمینه های سیاسی-نظامی، اقتصادی-تجاری، علمی-فنی و غیره به منظور خنثی سازی پیامدهای تهدیدات نظامی و تحریمی فراهم می کند. فشارها غرب – تلاش ها و مبارزات غرب برای منزوی ساختن روسیه و ایران و جلوگیری از نفوذ آنها در شکل گیری نظم نوین جهانی.
از این حیث، روسیه نیز به نوبه خود از موضع ایران در مورد غیرقابل قبول بودن حضور نظامی خارجی در خاورمیانه و اهمیت ایجاد ساختار امنیت جمعی در این منطقه حمایت می کند و تهدید و سیاست باج خواهی غرب علیه ایران را محکوم می کند. ارزیابی همزمان تهدیدات سیاسی-نظامی از سوی ایالات متحده و به طور کلی غرب و آمادگی برای دفع کافی آنها، موجب تداوم رایزنی های سیاسی مستمر و توسعه همکاری های نظامی-فنی بین دو کشور خواهد شد.
واقعیت های نوظهور ژئوپلیتیک، پیش شرط های مشخصی را برای نزدیک شدن مسکو و تهران، تشدید و افزایش سطح همکاری ها در زمینه های سیاسی-نظامی، اقتصادی-تجاری، علمی-فنی و غیره به منظور خنثی سازی پیامدهای تهدیدات نظامی و تحریمی فراهم می کند. فشارها از سوی غرب، تلاش برای منزوی ساختن روسیه و ایران و جلوگیری از نفوذ آنها در شکل گیری نظم نوین جهانی.
دیدارها و تماس‌های متقابل بین مسکو و تهران به طور جدی در همه سطوح و تقریباً در همه جهات از جمله از طریق وزرای اقتصادی و محافل تجاری تشدید شده است. بنابراین، کار کمیسیون بین دولتی همکاری های تجاری و اقتصادی روسیه و ایران اساسی تر شده است. اینکه رئیس دپارتمان روسیه معاون نخست وزیر الکساندر نواک است که بر وزارت انرژی نظارت دارد، نشان می دهد که بخش انرژی و نفت و گاز مهمترین زمینه همکاری اقتصادی در روابط ایران و روسیه است. در این راستا مقدمات احداث مراحل جدید نیروگاه اتمی بوشهر و نیروگاه حرارتی سیریک در استان هرمزگان در حال انجام است.
همچنین دیدار اخیر پوتین و رئیسی حاکی از همکاری دو کشور در زمینه‌های انرژی و کشاورزی بود و پتانسیل بالایی برای گسترش در این زمینه‌ها به‌ویژه با پیوستن تهران به معاهده تجارت آزاد با اقتصاد اوراسیا وجود دارد. در همین رابطه خبرگزاری روسی به نقل از پوتین نوشت: اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا عبارتند از; بلاروس، قزاقستان، روسیه، قرقیزستان و ارمنستان. با امضای قرارداد تجارت آزاد، بسیاری از مبادلات تجاری ایران با این کشورها از حقوق گمرکی معاف می شود. حدود یک چهارم کل تجارت تهران با این اتحادیه مربوط به تجارت ایران و روسیه بوده است.
به همین ترتیب، سفر پوتین به ابوظبی و ریاض کمی پیش از دیدار با ابراهیم رئیسی نشان دهنده علاقه روزافزون وی به نشان دادن توانمندی های کشورش برای ایجاد پل ارتباطی بین خلیج فارس و ایران و همچنین علاقه و تمایل وی به گسترش برجام است. با این حال، روسیه و ایران با تحریم های اقتصادی و سیاسی روبرو هستند که آنها را تشویق به افزایش همکاری می کند. نظام روابط دو کشور در حال تقویت است که جنبه نظامی و اقتصادی دارد و در سناریوهای دیگری مانند سوریه نمود پیدا می کند.
مسکو و تهران مسیر تعامل سیاسی نزدیکتر را در پیش گرفته اند. آنها قبلاً تجربه چنین همکاری هایی را در قالب روند آستانه برای حل سوریه دارند. اکنون لازم است همکاری های فعال تر در افغانستان و قفقاز، آسیای مرکزی ایجاد شود و در یک مفهوم گسترده تر، در چارچوب فشار تحریمی که واشنگتن و متحدانش بر آنها اعمال می کنند، متحد شوند.
ایران دارای موقعیت استراتژیک مهمی در منطقه خلیج فارس است که با جمهوری های قفقاز پس از فروپاشی شوروی و از طریق دریای خزر با روسیه همسایه است. تصادفی نیست که بر اساس گزارش واشنگتن پست، اتحاد روسیه و ایران موازنه قوا را نه تنها در خاورمیانه، بلکه در سیاست جهانی نیز تغییر می دهد. موضع مشترک تهران و مسکو در مورد مسائل جهانی شدن و قطبی شدن فرآیندهای جهانی نیز در همین راستا است.
دریای خزر؛ محور همکاری
در شرایطی که تفاهمات دوجانبه در زمینه های اقتصادی و نظامی همزمان شده است، به گفته معاون وزیر امور خارجه ایران، در کنار پیشرفت همکاری ها در منطقه قفقاز به ویژه سوریه، نشانه هایی از همکاری و تفاهم در سوریه دیده می شود. . علاوه بر این، افغانستان یک مشکل امنیتی مشترک برای روسیه و ایران است.
حوزه دیگری که ایران و روسیه را به هم نزدیکتر می کند، بخش انرژی است. روسیه و ایران دارای بزرگترین ذخایر گاز در جهان هستند و هر دو تفاهم نامه ای امضا کردند که بر اساس آن روسیه 40 میلیارد دلار در پروژه های گازی در ایران سرمایه گذاری خواهد کرد.
پیش از این، روسیه به دلیل ترس از تحریم های غرب از سرمایه گذاری های مشابه اجتناب می کرد، اما اعمال تحریم ها علیه روسیه پس از جنگ در اوکراین، سیستم حسابداری این کشور را تغییر داد.
با این حال، بعید است که اختلال در صادرات گاز روسیه به اروپا به دلیل حمله به اوکراین منجر به افزایش عرضه گاز ایران به اروپا شود. زیرا زیرساخت های لازم برای این کار ناکافی است و گاز کافی برای مصرف داخلی ایران وجود ندارد. البته این همکاری در قالب مبادلات برق و گاز قابل افزایش است.
طی یک سال گذشته تحولات بسیار مهم و مثبتی در زمینه همکاری‌های اقتصادی جمهوری اسلامی ایران و روسیه از جمله رشد در حوزه همکاری‌های مرتبط با دریای خزر رخ داده است. در کشورهای ساحلی، همکاری ها به سطح مبادلات تجاری دو کشور محدود نمی شود، بلکه بخش مهمی از «توافقنامه تجارت ترجیحی» (PTA) بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) است. به همین ترتیب، کریدور شمال-جنوب (INSTC) و روابط اقتصادی و تجاری روسیه، ایران و هند در چارچوب «حمل و نقل چند وجهی» از طریق دریا، جاده و ریلی تأثیر مهمی در این فرآیند دارد.
تمرکز بر تجارت از طریق دریای خزر به دلیل درگیری در اوکراین، تحریم های غرب علیه روسیه، محدودیت های ترانزیت روسیه به اروپای شرقی، ادامه تحریم های یکجانبه آمریکا علیه ایران و عدم اطمینان در مورد روند احیای برجام در حال افزایش است.
بنابراین تجارت ایران و روسیه به بخشی جدایی ناپذیر از این امر تبدیل شده است، زیرا محموله های کانتینری صادراتی در دریای خزر در هفت ماهه نخست سال 2020 نسبت به سال قبل 120 درصد افزایش یافته است. ایران و روسیه چندین بندر فعال در مناطق شمالی و جنوبی دریای خزر دارند. ماخاچ کالا، آلیا، آستاراخان، سالیانکا و لاگان از بنادر اصلی روسیه در دریای خزر و بنادر آستارا، انزلی، نوشهر و امیرآباد از بنادر ایران محسوب می شوند.
در سال‌های اخیر بسیاری از شرکت‌های ایرانی در منطقه ویژه اقتصادی لوتوس در آستاراخان سرمایه‌گذاری کرده‌اند و یک قرارداد سه جانبه در دریای عمان امضا شده است. همچنین در راستای روند گسترش همکاری‌های ایران و روسیه در دریای خزر، کشتی‌های ایرانی اجازه عبور از رودخانه ولگا را پیدا کردند، اقدامی ضروری که پیش از این مجاز نبود.
همچنین در ۲۶ تیر ۱۳۹۱، ایران و روسیه طی نشست‌هایی که در چارچوب بیست و پنجمین مجمع بین‌المللی اقتصادی سن پترزبورگ در روسیه برگزار شد، به توافق اولیه برای ایجاد پروژه مشترک کشتی‌سازی در منطقه دریای خزر دست یافتند.
بر اساس بیانیه ای که در سایت دولت روسیه منتشر شد، پس از نشست کمیته، روسیه و ایران نیز آمادگی خود را برای توسعه همکاری در زمینه ساخت مشترک کشتی های با ظرفیت بزرگ در کارخانه های کشتی سازی ایران و کشتی های باری در کارخانه های کشتی سازی ایران تایید کردند. اگرچه همکاری ایران و روسیه برای ساخت کشتی در دریای خزر در مراحل اولیه خود قرار دارد، اما در سه دهه گذشته یک تحول جدید و مهم است.
در سال‌های اخیر بسیاری از شرکت‌های ایرانی در منطقه ویژه اقتصادی لوتوس در آستاراخان سرمایه‌گذاری کرده‌اند و یک قرارداد سه جانبه در دریای عمان امضا شده است. همچنین در راستای روند گسترش همکاری‌های ایران و روسیه در دریای خزر، به کشتی‌های ایرانی اجازه عبور از رودخانه ولگا داده شد، اقدامی ضروری که پیش از این مجاز نبود.
مقامات روسیه این رودخانه را یک آبراه داخلی می دانند و به دلیل ملاحظات امنیت ملی، مسکو به کشتی های خارجی اجازه عبور از رودخانه ولگا و کانال های واقع در خاک روسیه را نمی دهد. اما در صورت نهایی شدن و اجرایی شدن این قرارداد، ایران به طولانی‌ترین رودخانه اروپا دسترسی خواهد داشت و کشتی‌های ایرانی می‌توانند از کانال ولگا-دون استفاده کنند که کوتاه‌ترین ارتباط قابل کشتیرانی بین دریای خزر و دریای مدیترانه را از طریق دریای آزوف فراهم می‌کند. و دریای سیاه
