اطلاع رسانی کند خبرنگار بیشتردومین نشست از سلسله نشست های هوش مصنوعی و حقوق بنیادین با موضوع «هوش مصنوعی و نظارت پایه» با حضور صادق واعظ زاده، عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی برق دانشگاه تهران و عضو شورای اعزامی و شورای عالی انقلاب فرهنگی، باقر انصاری، عضو هیئت علمی دانشکده حقوق مهندسی برق دانشگاه شهید بهشتی و آقای روح‌الله شمسی کوشکی، پژوهشگر فقه و هوش مصنوعی در پژوهشگاه شورای نگهبان برگزار شد. و در این نشست فرصت ها و تهدیدات ظهور و کاربرد هوش مصنوعی در نظارت پایه مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
اولین سخنران این نشست انصاری بود که اولین نفری بود که به بیان دیدگاه های مختلف در این خصوص پرداخت که آیا منطق حقوقی را می توان در قالب کدهای ریاضی تبدیل و شبیه سازی کرد یا خیر؟ از جمله این دیدگاه ها، نظر مرحوم شهیدی درباره منطق حقوق بود که بر اساس آن با منطق ریاضی تفاوتی ندارد و گزاره های این دیدگاه یا صادق است یا نادرست. در مقابل این بینش مرحوم کاتوزیان است که بین منطق حقوقی و منطق ریاضی تفاوت جدی قائل است و در همین راستا بود که مثلاً در عصر دریافت کنید تاجبحث در مورد سپردن قضاوت به ماشین اعتراضاتی را برانگیخت با این عنوان که می توان مسئله قضاوت را به ماشین سپرد که یک سوال انسانی است.
وی سپس به رویکرد دیگری اشاره کرد که معتقد به تفکیک است و امکان تبدیل برخی هنجارهای قانونی را به کدهای ماشینی می‌داند و در برخی کشورها مانند آمریکا و چین و همچنین در برخی بسترهای مجازی از این ظرفیت در برخی موارد خاص استفاده می‌شود. مسائل
استاد دانشگاه شهید بهشتی نیز به ابعاد فلسفه حقوقی استفاده از هوش مصنوعی اشاره کرد و افزود: هر مکتب فلسفه حقوقی نگرش خاصی به استفاده از هوش مصنوعی در امور قضایی دارد، به عنوان مثال از دیدگاه حقوقی. پوزیتیویسم، سپردن این امور به ماشین ها و هوش مصنوعی نه تنها ممکن، بلکه مطلوب به نظر می رسد. از این منظر مقولاتی مانند عدالت و اخلاق در مرحله قبل از وضع قوانین قرار دارند و ورود این مقولات به حوزه قوانین منجر به روانی و در این زمینه شبهاتی وجود دارد. از سوی دیگر، از منظر حقوق طبیعی، دیدگاه مذکور چندان قابل قبول نیست و عدالت و اخلاق از جمله ارزش هایی است که در نظام حقوقی باید به آن توجه شود. از این منظر نمی توان قضاوت را به ماشین واگذار کرد. عدالت یک احساس انسانی است که ماشین نمی تواند به آن دست یابد. در رابطه با این پرسش، هر یک از مکاتب دیگر مانند مکتب رئالیسم، مکتب مطالعات انتقادی و مانند آن پاسخ های خاص خود را دارند.
انصاری سپس سه رابطه بین قضاوت انسان و تکنولوژی را تصور کرد. یکی این که ماشین ها و هوش مصنوعی برای حمایت از قاضی در نظر گرفته می شود. ثانیاً هوش ماشینی و مصنوعی می تواند جایگزین قاضی باشد و سوم اینکه هوش مصنوعی می تواند بهتر و هوشمندتر از عامل انسانی (قاضی) عمل کند.
شهید بهشتی عضو هیات علمی دانشکده حقوق دانشگاه در پایان به یکی از بارزترین تجربیات استفاده از هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: در سال های اخیر محققان کالج لندن طرحی را طراحی کردند تا نشان دهند هوش مصنوعی تا چه اندازه می تواند آرای افراد را پیش بینی کند. دادگاه حقوق بشر اروپا به آرامی نتایج این تحقیق نشان داد که هوش مصنوعی 548 رای دادگاه مذکور را با دقت 79 درصد پیش‌بینی کرده است. البته در مورد اجرای چنین طرحی در نظام حقوقی ایران به دلیل برخی نواقص تردیدهای جدی وجود دارد.
در ادامه جلسه، واعظ زاده، عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی برق دانشگاه تهران که از اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام و شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز می باشد، به وظایفی اشاره کرد که می توان آن را محول دانست. به هوش مصنوعی در حال حاضر، هوش مصنوعی می تواند کارهای ساده تری مانند دسته بندی، تصمیم گیری های عینی، درک محتوای نسبتاً عمیق و حتی تولید آن را انجام دهد. اما موضوعی مانند قضاوت یکی از موضوعاتی است که کاربرد هوش مصنوعی نیازمند توجه بیشتری است.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی تاکید کرد: اعمال انسان شامل مولفه هایی مانند عاطفه، اعتقاد و سایر مولفه های معنوی است و ماشین از انجام این اعمال ناتوان است، بنابراین نمی توان آنها را به هوش مصنوعی سپرد، بلکه به عقل و استدلال می پردازد. عقلانیت شناخت و منطقاً آنها را می توان توسط ماشین ها و هوش مصنوعی انجام داد. باید دید از چه نوع ادله حقوقی بویژه در حوزه قضایی نشأت می گیرد و در نتیجه می توان به هوش مصنوعی اعتماد کرد یا خیر.
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام همچنین درباره موضوع شورای نگهبان درباره امکان استفاده از هوش مصنوعی اظهار داشت: عقب ماندگی هوش مصنوعی موضوعی نیست که با انتقال فناوری مثلاً یکی از موضوعات حل شود. که باید قبل از استفاده از هوش مصنوعی مورد توجه قرار گیرد. مقوله ای که باید در نظر گرفت داده ها و تولید آن است. هوش مصنوعی به خودی خود داده محور است و باید توجه ویژه ای به داده هایی شود که هوش مصنوعی را تقویت می کند.
وی در خصوص استفاده مستقل از هوش مصنوعی در شورای نگهبان با وجود مزایایی که ممکن است در حوزه سرعت داشته باشد، این موضوع را مغایر با مصالح مردم دانست.
سخنران این نشست روح الله شمسی کوشکی، پژوهشگر فقه و هوش مصنوعی بود که به امکان سنجی استفاده از هوش مصنوعی در نظارت شرعی پرداخت. وی هنگام ذکر تفکیک تصمیم و موضوع، طرح را اینگونه تحلیل کرد: وظیفه ویژه با مقوله ای اسلام را از جمهوری اسلامی حفظ کنید اقتدار ارتباط نزدیک دارد. هوش مصنوعی را می توان در دسته فتواهای متعارف نیز به کار برد و مثلاً بین فتواهای مختلف (حکم اکثریت، حکم مشهور قاضی، حکم فقیه حاکم یا موارد دیگر) تفاوت قائل شد که کدام یک بیشتر با مصالح عمومی منطبق است. . علاوه بر این، از هوش مصنوعی می توان برای تشخیص سیر تحول اقوال و فتواها، به عنوان مثال، توسط فقهایی مانند مقدس اردبیلی و محقق استفاده کرد. اسفنجی کسانی که در دوران حکومت شیعه به فقاهت می پرداختند، در احکام استنباط شده با سایر فقهایی که در زمان حکومت شیعه به فقه می پرداختند، تفاوت های جدی دارند و با استفاده از هوش مصنوعی می توان این تفاوت ها را شناسایی کرد.
این پژوهشگر فقه و هوش مصنوعی سپس با طرح این سوال که آیا هوش مصنوعی می تواند مانند یک فقیه زمان شناسی مطالب زمان را تشخیص دهد و افزود: در اینجا دیگر سرعت و گستردگی منابع کاربرد چندانی ندارد و آنچه مهم است که فقیه باید در جامعه خود و از این طور است که شرط حیات بین شرایط مرجعیت و تقلید است. او فقیهی است که به منابع و ادله و سلیقه می نگرد. خیابان او بینشی از زندگی و واقعیت های اجتماعی جامعه خود دارد. به نظر نمی رسد که هوش مصنوعی با تمام قابلیت هایش بتواند به چنین هدفی دست یابد. این نقطه و نکات دیگر همه در آن است وظیفه ویژه شورای نگهبان در نظارت شرعی بر مصوبات مؤثر است.
شمسی کوشکی ادامه می دهد وظیفه ویژه ولایت فقیه شورای نگهبان را مالک دانست و افزود: در بسیاری از موارد منشأ اختلاف فقیهان در حکم عدم اطلاع از عواقب آن است، مثلاً در مورد تعطیلی روز شنبه، فقیه در حکم صادره، منشأ اختلاف نظر است. برای فقیه معلوم نیست اگر در روز شنبه تعطیل باشد تمرکز معلوم می شود که جامعه اسلامی و مسلمانان ترانسوستیت کافر شده اند و یا از قضا ممکن است نظام اسلامی از برپایی این عید منتفع شود. هوش مصنوعی می تواند در این زمینه کمک کند.
